ΑΝΟΙΚΟΔΟΜΗΣΗ ΤΗΣ ΔΙΑΙΡΕΜΕΝΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ
Μετά το 1945, η Ευρώπη είναι ερειπωμένη, αποδυναμωμένη και διχασμένη ανάμεσα σε δύο αντίπαλες παγκόσμιες δυνάμεις, τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής και τη Σοβιετική Ένωση.
Ενωμένες υπό το φόβο του κομμουνισμού, ορισμένες δυτικοευρωπαϊκές χώρες ξεκινούν συνεργασία σε υπερεθνικό επίπεδο, ώστε να χαλιναγωγήσουν τον εθνικισμό και να εξαλείψουν τον κίνδυνο του πολέμου.
Στην Ανατολική Ευρώπη ωστόσο, η απελευθέρωση σημαίνει για πολλούς την αντικατάσταση της ναζιστικής τυραννίας από μια κομμουνιστικές δικτατορίες υπό σοβιετικό έλεγχο.
Ηχογραφημένη ξενάγηση:
ΑΝΟΙΚΟΔΟΜΗΣΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ
Βρισκόμαστε στο 1945: Η Ευρώπη είναι γεμάτη ερείπια και οι λαοί της υποφέρουν από έλλειψη τροφίμων, καυσίμων και στέγης. Οι άνθρωποι ψάχνουν να βρουν τρόπους επιβίωσης, ενώ συνεχίζεται η σίτιση με δελτίο, όπως στα χρόνια του πολέμου, ώστε να καλύπτονται τουλάχιστον οι βασικές ανάγκες. Εκατομμύρια πρόσφυγες, εξόριστοι και εκτοπισμένοι αναζητούν καταφύγιο. Η Ευρώπη εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την εξωτερική βοήθεια.
Ηχογραφημένη ξενάγηση:
Τα σύνορα χαράσσονται εκ νέου και ολόκληρες ομάδες πληθυσμού μετακινούνται δια της βίας. Οι συμμαχικές δυνάμεις της Δύσης αποδέχονται την επέκταση των πολωνικών συνόρων προς τα δυτικά και τον έλεγχο των χωρών της Βαλτικής από τη Σοβιετική Ένωση. Αλλαγές συνόρων γίνονται επίσης στην Ιταλία, τη Βουλγαρία, τη Ρουμανία, την Ουγγαρία και την Τσεχοσλοβακία. Η Γερμανία και η Αυστρία διαιρούνται σε ζώνες υπό κατοχή.
ΨΥΧΡΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ
Η ρίψη ατομικών βομβών στην Ιαπωνία το 1945 αναδεικνύει τις ΗΠΑ ως τη νέα υπερδύναμη στον κόσμο. Το 1949, η Σοβιετική Ένωση ακολουθεί τα χνάρια των ΗΠΑ αποκτώντας τη δική της ατομική βόμβα.
Μεταξύ 1945 και 1949, αγεφύρωτες διαφωνίες προκύπτουν μεταξύ των πάλαι ποτέ Συμμάχων σε κάθε διεθνές πολιτικό ζήτημα. Από τη μία πλευρά βρίσκονται οι ΗΠΑ, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Γαλλία και από την άλλη η Σοβιετική Ένωση. Οξύτατες ιδεολογικές διαφορές μεταξύ των φιλελεύθερων δημοκρατιών της Δύσης και του Κομμουνισμού της Ανατολής επανέρχονται στην επιφάνεια και αυξάνουν τις πιθανότητες για έναν νέο παγκόσμιο πόλεμο.
Ηχογραφημένη ξενάγηση:
Οξύτατες ιδεολογικές διαφορές μεταξύ των φιλελεύθερων δημοκρατιών της Δύσης και του Κομμουνισμού της Ανατολής επανέρχονται στην επιφάνεια και αυξάνουν τις πιθανότητες για έναν νέο παγκόσμιο πόλεμο.
Τα κονδύλια του Σχεδίου Μάρσαλ προσφέρονται στις περισσότερες δυτικές και ανατολικές χώρες της Ευρώπης αλλά η Σοβιετική Ένωση υποδεικνύει στις κυβερνήσεις των χωρών που βρίσκονται υπό την επιρροή της να απορρίψουν την προσφορά, γεγονός που διευρύνει την πολιτική διαίρεση της ηπείρου. Κατά την περάτωση του Σχεδίου, όλες οι δικαιούχες χώρες έχουν ξεπεράσει τα προπολεμικά οικονομικά τους επίπεδα.
Τόσο το δυτικό όσο και το ανατολικό μπλοκ είναι αποφασισμένα να αποδείξουν την ανωτερότητα του δικού τους κοινωνικού προτύπου. Το ανατολικό μπλοκ ενστερνίζεται την επικράτηση της κομμουνιστικής ιδεολογίας έναντι του καπιταλισμού και στηρίζεται στον κεντρικό σχεδιασμό της οικονομίας και στον μονοκομματισμό. Αυτά τα οικονομικά και πολιτικά χαρακτηριστικά παρουσιάζονται απλώς ως μεταβατικά στάδια στην πορεία προς μία αταξική κοινωνία, χωρίς κράτη.
ΚΑΤΟΧΥΡΩΝΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΣΦΑΛΙΣΗ
Τις δεκαετίες του 1950 και του 1960 σημειώνεται σημαντική βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης για τους περισσότερους Ευρωπαίους. Η οικονομική ανάπτυξη και η θέσπιση του κράτους προνοίας έχουν ως αποτέλεσμα τη βελτίωση στους τομείς της στέγασης, της παιδείας, της υγειονομικής περίθαλψης και των κοινωνικών υπηρεσιών.
Στη Δυτική Ευρώπη, ο δημόσιος σχεδιασμός συνοδεύεται από την ανασυγκρότηση του ιδιωτικού τομέα. Στη σφαίρα επιρροής του κομμουνισμού, οι κατευθυνόμενες από το κράτος οικονομίες κεντρικού σχεδιασμού ελέγχουν όλους τους εθνικούς πόρους, παρεμβαίνοντας κατά το δοκούν στην καθημερινή ζωή των πολιτών. Οι διαφορές ανάμεσα στις οικονομίες της αγοράς και τις κρατικά ελεγχόμενες οικονομίες είναι καταφανείς.
Ηχογραφημένη ξενάγηση:
Η πλαστική καρέκλα σε σχήμα S, δημιουργία του Δανού σχεδιαστή Verner Panton είναι χαρακτηριστικό προϊόν της εποχής. Οι σχεδιαστές στις κομμουνιστικές χώρες δείχνουν εξίσου πρόθυμοι να αποδείξουν την αξία τους: λίγο αργότερα, η Ανατολική Γερμανία παράγει την δική της καρέκλα, σε σχήμα Ζ.
Οι αλλαγές που συμβαίνουν στα ευρωπαϊκά εκπαιδευτικά συστήματα την περίοδο αυτή είναι τεράστιες. Η κρατική χρηματοδότηση αυξάνεται σε όλα τα επίπεδα χάρη στις ταχύτατα αναπτυσσόμενες οικονομίες και στο κράτος προνοίας, με αποτέλεσμα να εξασφαλίζεται καλύτερη πρόσβαση για περισσότερα παιδιά και νέους στην παιδεία, η οποία δεν απευθύνεται πλέον σε μία μόνο, προνομιούχο μειονότητα.
Πόλεις-δορυφόροι και μεγάλα πολεοδομικά συγκροτήματα οικοδομούνται σύμφωνα με τις αρχές της μοντερνιστικής αρχιτεκτονικής. Ολόκληρα χιλιόμετρα πανομοιότυπων γκρι τσιμεντένιων όγκων αναπτύσσονται παράλληλα με τους συγκοινωνιακούς κόμβους και τα κέντρα παροχής κοινωνικών υπηρεσιών. Οι αρνητικές επιπτώσεις αυτού του ακραίου λειτουργισμού και της σκληρής αισθητικής τυποποίησης στη ζωή των ανθρώπων και στον κοινωνικό ιστό θα γίνουν αντιληπτές πολύ αργότερα.
Το κάθισμα της παιδοδοντιατρικής κλινικής Eastman μας υπενθυμίζει ότι η υγειονομική περίθαλψη στην Ευρώπη του Μεσοπολέμου εξαρτιόταν σε μεγάλο βαθμό από τη γενναιοδωρία ιδιωτών δωρητών, όπως ο Αμερικανός επιχειρηματίας George Eastman. Τη δεκαετία του 1930 ίδρυσε και χρηματοδότησε αρκετές οδοντιατρικές κλινικές στην Ευρώπη, οι οποίες μετά τον πόλεμο ενσωματώθηκαν στις δημόσιες υπηρεσίες υγείας.
Το ιδιόκτητο αυτοκίνητο, προνόμιο παλαιότερα των πλουσίων, γίνεται πλέον απτή δυνατότητα για ολοένα και περισσότερους ανθρώπους και αποτελεί σύμβολο της ευρωπαϊκής ευημερίας. Στο ανατολικό μπλοκ, ωστόσο, όπου η παραγωγή ποτέ δεν καλύπτει τη ζήτηση, τα αυτοκίνητα είναι είδη πολυτελείας και μερικές φορές οι αγοραστές εγγράφονται σε λίστες μακροχρόνιας αναμονής. Άδειες κατασκευής για πασίγνωστα μοντέλα, όπως τα ιταλικά FIAT, πωλούνται σε άλλες χώρες της ηπείρου.
ΟΡΟΣΗΜΑ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗΣ Ι
O έλεγχος της Σοβιετικής Ένωσης στην ανατολική Ευρώπη και η αντιπαράθεσή της με τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο δίνουν στον κόσμο δύο νέες έννοιες: το Σιδηρούν Παραπέτασμα και τον Ψυχρό Πόλεμο. Με την υποστήριξη της Αμερικής, διευρύνονται οι προϋποθέσεις για στενότερη συνεργασία στη Δυτική Ευρώπη.
Ηχογραφημένη ξενάγηση:
Στη δυτική Ευρώπη, η ελπίδα για την ένωση της Ευρώπης μεγαλώνει, καθώς εντείνεται διαρκώς η αίσθηση του εγκλωβισμού της ηπείρου μεταξύ των δύο υπερδυνάμεων. Σιγά-σιγά, η ιδέα της ηπείρου ως «τρίτης δύναμης» προετοιμάζει το έδαφος για τη διεύρυνση της διασυνοριακής συνεργασίας.
Για τις «Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης» χρειαζόμαστε απτά πράγματα όπως είναι τα διαβατήρια και το κοινό νόμισμα. Ήδη από τη δεκαετία του 1940, μια ανεξάρτητη ένωση αποκαλούμενη «Ευρωπαϊκό Κίνημα», εργάζεται προς την κατεύθυνση αυτή διανέμοντας εικονικές ταυτότητες και χαρτονομίσματα.
Προσέξτε την επιγραφή EUROP σε αυτή τη ράβδο σιδήρου του 1953. το τελικό γράμμα «Ε», όπως συνήθως γράφεται στα γαλλικά ή «Α», όπως γράφεται στα γερμανικά, ολλανδικά και ιταλικά, παραλείπεται. Πρόκειται για χαρακτηριστικό παράδειγμα του πνεύματος συμβιβασμού στο βρίσκεται στην καρδιά της νέας Ευρωπαϊκής Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα.
ΜΝΗΜΗ ΤΟΥ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑΤΟΣ
Σιωπή, άρνηση, απώθηση. Αυτοί είναι οι τρόποι με τους οποίους αντιμετωπίζεται το Ολοκαύτωμα, ή Shoah, όπως αποκαλείται στα εβραϊκά, κατά τη μεταπολεμική περίοδο.
Τα κράτη, προσπαθώντας απεγνωσμένα να ανακτήσουν τη χαμένη τους αυτοεκτίμηση, παραμερίζουν τα συναισθήματα της δικής τους ενοχής και συνενοχής. Επιλέγουν να βυθιστούν στις δικές τους αναμνήσεις πόνου και δυστυχίας. Λόγω της νέας πραγματικότητας του Ψυχρού Πολέμου, είναι πολύ πιο εύκολο να αγνοηθούν οι αστοχίες του παρελθόντος.
Σήμερα, όμως, η αναγνώριση του πρωτοφανούς αυτού εγκλήματος κατά της ανθρωπότητας βρίσκεται στο επίκεντρο των συζητήσεων για την ευρωπαϊκή μνήμη.
Ηχογραφημένη ξενάγηση:
Οι καλλιτέχνες Ρίτουλα Φρένκελ και ο σύζυγός της Νίκολας Μόρις δημιουργούν το έργο τέχνης Josef’s Coat (Το πανωφόρι του Ιωσήφ) το 2001. Το πανωφόρι ανήκε στον πατέρα της Ρίτουλα, Γιόζεφ Φρένκελ, επιζώντα του Ολοκαυτώματος.