ΕΥΡΩΠΗ: ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΔΥΝΑΜΗ

Οι επαναστάτες σε όλη την Ευρώπη αμφισβητούν τα αριστοκρατικά προνόμια και την παραδοσιακή τάξη πραγμάτων. Οι επαναστάσεις του 1848-1849 αποτελούν μάλιστα ορόσημο στον αγώνα για ισότητα, αυτοδιάθεση και ανθρώπινα δικαιώματα, στόχους, η απήχηση των οποίων εξακολουθεί να είναι έντονη στους καιρούς μας.

Η Γαλλική Επανάσταση του 1789 αποτελεί καμπή στην ευρωπαϊκή ιστορία. Τα υφιστάμενα πολιτικά συστήματα υπονομεύονται και τα ιδεώδη της «ελευθερίας, ισότητας και αδελφοσύνης» διαδίδονται γρήγορα σε όλη την ήπειρο. Η επίθεση των Γάλλων επαναστατών στη φυλακή της Βαστίλης στο Παρίσι, στις 14 Ιουλίου 1789, γίνεται σύμβολο αντίστασης στη διεφθαρμένη εξουσία και τα αριστοκρατικά προνόμια.

Θρύλοι, μύθοι και το ένδοξο παρελθόν, όλα καθίστανται σημαντικά στοιχεία για εθνικά κινήματα που επιχειρούν να σφυρηλατήσουν την εθνική ταυτότητα, την οποία φαντάζονται μοναδική και ξεχωριστή από τις άλλες. Σημαίες, ύμνοι και σύμβολα είναι μερικά μόνο από τα μέσα που χρησιμοποιούν τα εθνικά κινήματα για την επίτευξη των στόχων αυτών και την ενίσχυση της εικόνας τους.

Οι εργάτες τον 19ο αιώνα δουλεύουν για το μεροκάματο και δεν έχουν νομική προστασία ούτε κοινωνική ασφάλιση. Συχνά είναι αναγκασμένοι να ζουν και να εργάζονται υπό άθλιες συνθήκες. Η κατάστασή τους βελτιώνεται μόλις στο τέλος του αιώνα και αρχίζουν να αποκτούν βαθμιαία ικαίωμα ψήφου.

Η εκβιομηχάνιση και η εισαγωγή της μηχανοποιημένης παραγωγής μεταβάλλουν άρδην τις συνθήκες εργασίας σε ολόκληρη την Ευρώπη.

Ο όρος «αστική τάξη» (ή και «μπουρζουαζία» από τη γαλλική λέξη «bourgeoisie») περιγράφει το νέο κοινωνικό στρώμα που αναδύεται από τις κοινωνικές αλλαγές που επιφέρει η Βιομηχανική Επανάσταση. Οι άνθρωποι που ανήκουν στην αστική τάξη είναι οικονομικά ανεξάρτητοι και μορφωμένοι, διεκδικούν πολιτικά δικαιώματα και αποτελούν την κινητήρια δύναμη των οικονομικών και πολιτικών μεταβολών.

Ο σιδηρόδρομος μεταμορφώνει το ευρωπαϊκό τοπίο με τη δημιουργία σηράγγων και γεφυρών εκεί όπου παλαιότερα υπήρχαν αδιάβατα φυσικά εμπόδια. Η μεγαλύτερη την εποχή εκείνη σήραγγα στον κόσμο τίθεται σε λειτουργία το 1882 με την ολοκλήρωση της σιδηροδρομικής σήραγγας του Αγίου Γοτθάρδου, μήκους 15 χιλιομέτρων, που συνέδεσε τη Βόρεια με τη Νότια Ευρώπη. Ο σιδηρόδρομος φέρνει τις μαζικές μετακινήσεις και τον τουρισμό.

Ο τηλέγραφος επιτρέπει την σχεδόν άμεση επικοινωνία σε μεγάλες αποστάσεις. Έγκλημα που διαπράττεται σε μια πόλη γρήγορα γίνεται γνωστό σε άλλη, όπως ακριβώς συμβαίνει και με τις παγκόσμιες τιμές των βασικών προϊόντων. Με τα υποβρύχια καλώδια οι επικοινωνίες παγκοσμιοποιούνται.

Οι εθνικές αντιπαλότητες και οι διεθνείς εντάσεις του όψιμου 19ου αιώνα είναι πρόδηλες στην Παγκόσμια Έκθεση του 1900, στην οποία επιδεικνύονται πολεμικοί εξοπλισμοί και χωριά ιθαγενών. Αυτή η αντιπαλότητα θα διαμορφώσει δραματικά τον αιώνα που ακολουθεί.

Οι σύνεδροι της Διάσκεψης του Βερολίνου (1884-1885) θεσπίζουν τους βασικούς κανόνες για τη διανομή της αφρικανικής ηπείρου μεταξύ των ευρωπαϊκών δυνάμεων, χωρίς καμία συμμετοχή των ίδιων των Αφρικανών. Μέχρι το τέλος του 1900, μόλις τρία κράτη είναι ακόμη ανεξάρτητα. Οι ευρωπαϊκές δυνάμεις σκόπευαν να μοιράσουν επίσης και τον χάρτη της Ασίας.

Η νέα ευρωπαϊκή τεχνολογία δημιουργεί εργαλεία, όπως είναι τα πολυβόλα, που συντελούν αποφασιστικά στην προώθηση της αποικιοκρατίας. Παρά την αριθμητική υπεροχή τους, οποιαδήποτε αντίσταση των ιθαγενών είναι μάταιη απέναντι σε ένα όπλο του οποίου ο ρυθμός βολής είναι 50 φορές μεγαλύτερος από εκείνον ενός συνηθισμένου τουφεκιού.

Ακόμη και μέσα στην ίδια την Ευρώπη, ορισμένοι λαοί θεωρούνται φυλετικά «λιγότερο εξελιγμένοι» από τους άλλους. Σύμφωνα με τις ρατσιστικές αυτές αντιλήψεις, οι «λιγότερο εξελιγμένες» κοινωνίες συνήθως περιγράφονται να ανήκουν στο γεωγραφικό και κοινωνικό περιθώριο της Ευρώπης και συχνά θεωρούνται ζωντανοί πρόγονοι των πιο ανεπτυγμένων φυλών της Ευρώπης του 19ου αιώνα.