ΕΥΡΩΠΗ: ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΔΥΝΑΜΗ
Ο 19ος αιώνας είναι περίοδος επαναστατικών εξελίξεων στην Ευρωπαϊκή Ιστορία και εποχή μεγάλων αλλαγών σε όλους τους τομείς της ζωής. Τα ανθρώπινα και τα ατομικά δικαιώματα, η δημοκρατία και ο εθνικισμός, η εκβιομηχάνιση και τα συστήματα της ελεύθερης αγοράς προαναγγέλλουν μια περίοδο αλλαγών και ευκαιριών.
Στα τέλη του αιώνα, η Ευρώπη βρίσκεται στο απόγειο της παγκόσμιας δύναμής της. Όμως οι κοινωνικές εντάσεις και οι αντιπαλότητες μεταξύ των κρατών δεν παύουν να υποβόσκουν – και τελικά θα ξεσπάσει ο πόλεμος στις αρχές του 20ού αιώνα.
Ηχογραφημένη ξενάγηση:
ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
Ο 19ος αιώνας είναι εποχή επαναστάσεων! Εμπνεόμενοι από την Γαλλική Επανάσταση του 1789, οι λαοί σε όλη την Ευρώπη αμφισβητούν την εξουσία της αριστοκρατίας και αγωνίζονται για την κατοχύρωση των πολιτικών και ανθρωπίνων δικαιωμάτων, για τη δημοκρατία και για την εθνική ανεξαρτησία.
Ο εθνικισμός εμφανίζεται ως επαναστατική διεκδίκηση υποσχόμενη στους πολίτες μεγαλύτερη συμμετοχή στη δημοκρατία, αλλά έχει χαρακτήρα αποκλεισμού, καθώς ο κόσμος στο πλαίσιό του συντίθεται από εθνικά κράτη, αποτελούμενα από άτομα με ομοιογενή εθνοτική καταγωγή. Ωστόσο, μερικοί ευρωπαίοι οραματιστές προσβλέπουν στην ενότητα της ευρωπαϊκής ηπείρου, πέρα από εθνικές εξαρτήσεις.
Ηχογραφημένη ξενάγηση:
Οι επαναστάτες σε όλη την Ευρώπη αμφισβητούν τα αριστοκρατικά προνόμια και την παραδοσιακή τάξη πραγμάτων. Οι επαναστάσεις του 1848-1849 αποτελούν μάλιστα ορόσημο στον αγώνα για ισότητα, αυτοδιάθεση και ανθρώπινα δικαιώματα, στόχους, η απήχηση των οποίων εξακολουθεί να είναι έντονη στους καιρούς μας.
Η Γαλλική Επανάσταση του 1789 αποτελεί καμπή στην ευρωπαϊκή ιστορία. Τα υφιστάμενα πολιτικά συστήματα υπονομεύονται και τα ιδεώδη της «ελευθερίας, ισότητας και αδελφοσύνης» διαδίδονται γρήγορα σε όλη την ήπειρο. Η επίθεση των Γάλλων επαναστατών στη φυλακή της Βαστίλης στο Παρίσι, στις 14 Ιουλίου 1789, γίνεται σύμβολο αντίστασης στη διεφθαρμένη εξουσία και τα αριστοκρατικά προνόμια.
Θρύλοι, μύθοι και το ένδοξο παρελθόν, όλα καθίστανται σημαντικά στοιχεία για εθνικά κινήματα που επιχειρούν να σφυρηλατήσουν την εθνική ταυτότητα, την οποία φαντάζονται μοναδική και ξεχωριστή από τις άλλες. Σημαίες, ύμνοι και σύμβολα είναι μερικά μόνο από τα μέσα που χρησιμοποιούν τα εθνικά κινήματα για την επίτευξη των στόχων αυτών και την ενίσχυση της εικόνας τους.
ΑΓΟΡΕΣ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ
Ατμός, καπνός, εργοστάσια, θόρυβος – όλα προμηνύουν το ξεκίνημα της βιομηχανικής επανάστασης στη Μεγάλη Βρετανία. Στη συνέχεια η βιομηχανική παραγωγή εξαπλώνεται σε όλη την Ευρώπη, αν και με ανόμοιους ρυθμούς, μετατρέποντας την ευρωπαϊκή ήπειρο στο βιομηχανικό, χρηματοπιστωτικό και εμπορικό κέντρο του κόσμου.
Οι νέες τεχνολογικές καινοτομίες πυροδοτούν τη βιομηχανική πρόοδο. Η ισχύς των ατμομηχανών αποτελεί την κινητήρια δύναμη για την ανάπτυξη της βαριάς βιομηχανίας. Οι μέθοδοι παραγωγής αλλάζουν ριζικά. Μεγάλα εργοστάσια με χιλιάδες εργάτες παράγουν βιομηχανικά και καταναλωτικά προϊόντα σε μαζική κλίμακα.
Η εκβιομηχάνιση και η εισαγωγή της μηχανοποιημένης παραγωγής μεταβάλλουν άρδην τις συνθήκες εργασίας σε ολόκληρη την Ευρώπη.
Ηχογραφημένη ξενάγηση:
Οι εργάτες τον 19ο αιώνα δουλεύουν για το μεροκάματο και δεν έχουν νομική προστασία ούτε κοινωνική ασφάλιση. Συχνά είναι αναγκασμένοι να ζουν και να εργάζονται υπό άθλιες συνθήκες. Η κατάστασή τους βελτιώνεται μόλις στο τέλος του αιώνα και αρχίζουν να αποκτούν βαθμιαία ικαίωμα ψήφου.
Ο όρος «αστική τάξη» (ή και «μπουρζουαζία» από τη γαλλική λέξη «bourgeoisie») περιγράφει το νέο κοινωνικό στρώμα που αναδύεται από τις κοινωνικές αλλαγές που επιφέρει η Βιομηχανική Επανάσταση. Οι άνθρωποι που ανήκουν στην αστική τάξη είναι οικονομικά ανεξάρτητοι και μορφωμένοι, διεκδικούν πολιτικά δικαιώματα και αποτελούν την κινητήρια δύναμη των οικονομικών και πολιτικών μεταβολών.
ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ
Η ταχύτητα, ο δυναμισμός και η πίστη στην πρόοδο χαρακτηρίζουν την Ευρώπη στα τέλη του 19ου αιώνα. Ο σιδηρόδρομος, ο ηλεκτρισμός, ο κινηματογράφος, η φωτογραφία και οι νέες θεωρίες στις επιστήμες και την ιατρική εδραιώνουν τον πρωταγωνιστικό ρόλο της Ευρώπης σε τούτη την περίοδο ωρίμανσης της τεχνολογίας. Ανατέλλει μια εποχή αισιοδοξίας.
Η έλευση του σιδηροδρόμου καταδεικνύει το προβάδισμα της Ευρώπης ως αδιαφιλονίκητου παγκόσμιου ηγέτη στην τεχνολογία. Η εκβιομηχάνιση εξαπλώνεται και τα ταξίδια μεγάλων αποστάσεων είναι πλέον εφικτά για όλες τις κοινωνικές τάξεις.
Τα ταξίδια αποτιμώνται πλέον σε χρόνο και ταχύτητα και όχι σε απόσταση. Ο σιδηρόδρομος δημιουργεί διευρωπαϊκά δίκτυα από τα οποία επωφελείται το ευπρόσιτο κέντρο της ευρωπαϊκής ηπείρου. Αντίθετα, η απομόνωση των χωρών και των λαών που βρίσκονται στην περιφέρεια της Ευρώπης επιτείνεται.
Ηχογραφημένη ξενάγηση:
- Επιστήμη και τεχνολογία
- Σιδηρόδρομος
- Ηλεκτρισμός
- Φωτογραφία και κινηματογράφος
- Φυσικές επιστήμες
- Τέχνη και εκθέσεις
Ο σιδηρόδρομος μεταμορφώνει το ευρωπαϊκό τοπίο με τη δημιουργία σηράγγων και γεφυρών εκεί όπου παλαιότερα υπήρχαν αδιάβατα φυσικά εμπόδια. Η μεγαλύτερη την εποχή εκείνη σήραγγα στον κόσμο τίθεται σε λειτουργία το 1882 με την ολοκλήρωση της σιδηροδρομικής σήραγγας του Αγίου Γοτθάρδου, μήκους 15 χιλιομέτρων, που συνέδεσε τη Βόρεια με τη Νότια Ευρώπη. Ο σιδηρόδρομος φέρνει τις μαζικές μετακινήσεις και τον τουρισμό.
Ο τηλέγραφος επιτρέπει την σχεδόν άμεση επικοινωνία σε μεγάλες αποστάσεις. Έγκλημα που διαπράττεται σε μια πόλη γρήγορα γίνεται γνωστό σε άλλη, όπως ακριβώς συμβαίνει και με τις παγκόσμιες τιμές των βασικών προϊόντων. Με τα υποβρύχια καλώδια οι επικοινωνίες παγκοσμιοποιούνται.
Οι εθνικές αντιπαλότητες και οι διεθνείς εντάσεις του όψιμου 19ου αιώνα είναι πρόδηλες στην Παγκόσμια Έκθεση του 1900, στην οποία επιδεικνύονται πολεμικοί εξοπλισμοί και χωριά ιθαγενών. Αυτή η αντιπαλότητα θα διαμορφώσει δραματικά τον αιώνα που ακολουθεί.
ΙΜΠΕΡΙΑΛΙΣΜΟΣ
Τον 19ο αιώνα η Ευρώπη κυριαρχεί στην υφήλιο. Οι αυτοκρατορίες επεκτείνονται και οι αποικίες αυξάνονται και πληθύνονται υπό τη δυναμική ώθηση της Βιομηχανικής Επανάστασης. Οι αποικίες προμηθεύουν τις πρώτες ύλες και τα αγαθά πολυτελείας για να ικανοποιηθεί η αυξανόμενη καταναλωτική ζήτηση και αποτελούν επιπλέον υποσχόμενες τεράστιες αγορές για τα ευρωπαϊκά προϊόντα. Η εκμετάλλευση και η ανισότητα δικαιολογούνται ως αναπόφευκτα στάδια του «εκπολιτισμού» των πληθυσμών των «αγρίων». Η δουλεία καταργείται σταδιακά αλλά στη θέση της εμφανίζονται νέες μορφές μισαλλοδοξίας και ρατσισμού.
Μέχρι το 1914, το 30% περίπου του παγκόσμιου πληθυσμού βρίσκεται υπό την εξουσία ευρωπαϊκών χωρών. Επί αιώνες οι Ευρωπαίοι επιδίδονταν σε υπερπόντιες εξερευνήσεις και εμπορικές συναλλαγές αλλά τα πλεονεκτήματα που αποκομίζουν από τη Βιομηχανική Επανάσταση τους επιτρέπουν να εδραιώσουν τον έλεγχό τους σε άλλες ηπείρους.
Ηχογραφημένη ξενάγηση:
Οι σύνεδροι της Διάσκεψης του Βερολίνου (1884-1885) θεσπίζουν τους βασικούς κανόνες για τη διανομή της αφρικανικής ηπείρου μεταξύ των ευρωπαϊκών δυνάμεων, χωρίς καμία συμμετοχή των ίδιων των Αφρικανών. Μέχρι το τέλος του 1900, μόλις τρία κράτη είναι ακόμη ανεξάρτητα. Οι ευρωπαϊκές δυνάμεις σκόπευαν να μοιράσουν επίσης και τον χάρτη της Ασίας.
Η νέα ευρωπαϊκή τεχνολογία δημιουργεί εργαλεία, όπως είναι τα πολυβόλα, που συντελούν αποφασιστικά στην προώθηση της αποικιοκρατίας. Παρά την αριθμητική υπεροχή τους, οποιαδήποτε αντίσταση των ιθαγενών είναι μάταιη απέναντι σε ένα όπλο του οποίου ο ρυθμός βολής είναι 50 φορές μεγαλύτερος από εκείνον ενός συνηθισμένου τουφεκιού.
Ακόμη και μέσα στην ίδια την Ευρώπη, ορισμένοι λαοί θεωρούνται φυλετικά «λιγότερο εξελιγμένοι» από τους άλλους. Σύμφωνα με τις ρατσιστικές αυτές αντιλήψεις, οι «λιγότερο εξελιγμένες» κοινωνίες συνήθως περιγράφονται να ανήκουν στο γεωγραφικό και κοινωνικό περιθώριο της Ευρώπης και συχνά θεωρούνται ζωντανοί πρόγονοι των πιο ανεπτυγμένων φυλών της Ευρώπης του 19ου αιώνα.