ΡΑΓΙΣΜΕΝΕΣ ΒΕΒΑΙΟΤΗΤΕΣ

Η ενεργειακή κρίση έχει άμεσο αντίκτυπο στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων και αναγκάζει πολλές δυτικοευρωπαϊκές κυβερνήσεις να αναλάβουν δράση. Διοργανώνονται εκστρατείες κατά της ενεργειακής σπατάλης και εφαρμόζεται απαγόρευση της χρήσης αυτοκινήτων τις Κυριακές για εξοικονόμηση καυσίμων. Η κρίση αναδεικνύει με οδυνηρό τρόπο τον βαθμό εξάρτησης των δυτικών οικονομιών από τις εισαγωγές καυσίμων.

Η διογκούμενη ανεργία, ο αποκλεισμός και η αποξένωση που προκαλεί η ύφεση θέτουν σε κίνδυνο την κοινωνική συνοχή. Σε μια προσπάθεια συντονισμένης δράσης, το 1978,  ορισμένα εργατικά συνδικάτα διοργανώνουν την πρώτη ευρωπαϊκή πορεία κατά της ανεργίας, σηματοδοτώντας τον «εξευρωπαϊσμό» των συνδικαλιστικών αγώνων και τη συνειδητοποίηση του ότι τα συμφέροντα δεν περιορίζονται από σύνορα.

Το «τελευταίο βαγόνι άνθρακα» συμβολίζει την παράλυση της άλλοτε ακμάζουσας βαριάς βιομηχανίας στην καπιταλιστική Ευρώπη. Ήδη από τη δεκαετία του 1970, η βιομηχανία αυτή, που αποτέλεσε την κινητήρια δύναμη για την οικονομική άνθηση της μεταπολεμικής Ευρώπης, χάνει όλο και περισσότερο έδαφος δίνοντας τη θέση της στις βιομηχανίες φθηνότερων διεθνών ανταγωνιστών όπως η Ταϊβάν, η Νότια Κορέα και η Βραζιλία. Οι ευρωπαϊκές χώρες στρέφονται προς την πυρηνική ενέργεια για να μειώσουν την εξάρτησή τους από το ξένο πετρέλαιο.

Σε όλη τη δεκαετία του 1970, οι γυναίκες δεν σταματούν να επισημαίνουν τη συνεχιζόμενη ανισότητα μεταξύ των φύλων. Μολονότι οι γυναίκες στις περισσότερες χώρες έχουν αποκτήσει δικαίωμα ψήφου, δεν παύουν εντούτοις να βιώνουν διακρίσεις και περιορισμένες ελευθερίες στη δημόσια και ιδιωτική τους ζωή. Ο φεμινισμός εμφανίζεται ως ενεργός δύναμη που επιδιώκει το τέλος της πατριαρχίας και τη δημιουργία κοινωνιών που θα βασίζονται πραγματικά στην ισότητα.

Το 1974 ένα στρατιωτικό πραξικόπημα ανατρέπει τη δικτατορία της Πορτογαλίας. Αξιωματικοί του στρατού που επιδιώκουν δημοκρατικές και οικονομικές μεταρρυθμίσεις και επιθυμούν να ξεκινήσει η αποαποικιοποίηση, αποσπούν τελικά την υποστήριξη του πορτογαλικού λαού. Η «Επανάσταση των Γαρυφάλλων», που ονομάστηκε έτσι από τα λουλούδια στις κάνες των όπλων των στρατιωτών, επαναφέρει τη χώρα στο μονοπάτι της δημοκρατίας μετά από σειρά ειρηνικών κατά βάση γεγονότων.

Νέα κοινωνικά κινήματα εμφανίζονται και οι δυτικοευρωπαίοι πολίτες κατεβαίνουν στους δρόμους κρατώντας πανό με συνθήματα για την ισότητα των φύλων και τα δικαιώματα των ατόμων ΛΟΑΔ, για την προστασία του περιβάλλοντος και για την ειρήνη. Οι φωνές αυτές εκφράζουν σοβαρές αμφιβολίες για το κατά πόσο η κοινοβουλευτική δημοκρατία είναι ικανή να ανταποκριθεί στις ανάγκες τους και με ποιους τρόπους μπορεί να συμβεί αυτό.

Ο ηγέτης του κομμουνιστικού καθεστώτος της Ρουμανίας, Νικολάι Τσαουσέσκου, περιγράφει τα χρόνια της εξουσίας του ως «Χρυσό Αιώνα». Η λατρεία στο πρόσωπό του που ο ίδιος και οι αξιωματούχοι του καλλιεργούν είναι πιθανώς μια από τις πιο αλλόκοτες προσωπολατρίες όλων των κομμουνιστικών καθεστώτων. Υπό την ηγεσία του Τσαουσέσκου, οι συνθήκες στέρησης και καταπίεσης στις οποίες υποβάλλεται ο ρουμανικός λαός είναι από τις δεινότερες που επικρατούν στις χώρες του ανατολικού μπλοκ.

Τη δεκαετία του 1980, και αφού έχουν προηγηθεί οι εργατικές εξεγέρσεις της δεκαετίας του 1950, η αντίθεση των Πολωνών πολιτών προς το κομμουνιστικό καθεστώς κορυφώνεται. Οι απεργοί εργαζόμενοι των ναυπηγείων του Γκντανσκ ιδρύουν τη Solidarność, μια ελεύθερη συνδικαλιστική οργάνωση που απαιτεί καλύτερες συνθήκες διαβίωσης και πολιτικές μεταρρυθμίσεις.

Στη διάρκεια μιας σύντομης περιόδου λίγων μηνών, οι λαοί της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης καταφέρουν αποφασιστικό κτύπημα στα κομμουνιστικά καθεστώτα που τους καταδυνάστευσαν επί δεκαετίες.  Τα καθεστώτα καταρρέουν το ένα μετά το άλλο σαν ντόμινο και το Σιδηρούν Παραπέτασμα, σύμβολο μιας διαιρεμένης ηπείρου, εξαφανίζεται.

Αυτή είναι η υπογραφή του Aldo Moro, πρωθυπουργού της Ιταλίας και Προέδρου του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, στη Δήλωση του Ελσίνκι. Για πρώτη φορά στην Ιστορία, δίνεται στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα η ευκαιρία, στο πλαίσιο της διάσκεψης, να ομιλήσει με «μια φωνή» ως μείζων διπλωματικός παράγοντας στην παγκόσμια σκηνή.

Το ευρωπαϊκό διαβατήριο που υιοθετείται το 1985 αναδεικνύει τις νέες δυνατότητες που παρέχει η ελεύθερη κυκλοφορία και συμβολίζει τις απτές προσπάθειες της Ευρωπαϊκής Κοινότητας να καλλιεργήσει την ιδέα της ευρωπαϊκής ιθαγένειας.

1979 – μια ιστορική ευκαιρία για περισσότερη δημοκρατία στην Ευρώπη με τη διεξαγωγή των πρώτων εκλογών με άμεση ψηφοφορία για την ανάδειξη των μελών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου από τους πολίτες των κρατών μελών. Τα μέλη της σημαντικής αυτής συνέλευσης παύουν από εδώ και στο εξής να επιλέγονται από τα εθνικά κοινοβούλια· το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο είναι πλέον το πρώτο διεθνές όργανο που εκλέγεται άμεσα με καθολική ψηφοφορία.

Η ανακήρυξη της ανεξαρτησίας της Σλοβενίας και της Κροατίας οδηγεί σε ένοπλη σύρραξη, η οποία στη συνέχεια εξαπλώνεται στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, με συγκρούσεις μεταξύ εθνοτικών ομάδων. Η γενοκτονία και οι εθνικές εκκαθαρίσεις είναι τα αποτρόπαια χαρακτηριστικά ενός πολέμου που τερματίζεται το 1995 με τη Συμφωνία Ειρήνης του Ντέιτον. Ο Πρόεδρος της Σερβίας Μιλόσεβιτς και η ηγεσία του στρατού θα επιχειρήσουν νέες εθνικές εκκαθαρίσεις στο Κοσσυφοπέδιο.

Στις 3 Οκτωβρίου 1990 η Γερμανία επανενώνεται. Οι εξελίξεις επιταχύνονται λόγω της αδιάκοπης εξόδου από την Ανατολική προς τη Δυτική Γερμανία μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου αλλά και μετά το εκλογικό αποτέλεσμα εκείνης της χρονιάς στην Ανατολική Γερμανία που δείχνει ότι οι πολίτες τάσσονται υπέρ της επανένωσης. Η συνθήκη επανένωσης συμφωνείται σε συνεργασία με τα έθνη της μεταπολεμικής κατοχής, δηλαδή τις ΗΠΑ, τη Σοβιετική Ένωση, τη Γαλλία και τη Μεγάλη Βρετανία.

Πολιτικοί, ομάδες της κοινωνίας των πολιτών και επιχειρήσεις ζητούν για χρόνια τη δημιουργία ενός κοινού νομίσματος. Από το 1969 κιόλας, Ευρωπαίοι ηγέτες συζητούν την οικονομική και νομισματική ένωση, και στις δεκαετίες του 1960 και του 1970 πραγματοποιούνται διαδηλώσεις υπέρ μιας τέτοιας πρωτοβουλίας.

Το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα, η Ευρώπη μεταβάλλεται από ήπειρο προέλευσης σε ήπειρο υποδοχής μεταναστών. Με τον περιορισμό, από τη δεκαετία του 1980 και εξής, της νόμιμης μετανάστευσης, αρχίζει η αύξηση της παράνομης. Τα αντικείμενα που ξεβράζονται στις ακτές της Τυνησίας αποτελούν τραγικά σύμβολα των δεινών των παράνομων μεταναστών.

Οι διαδοχικές προσπάθειες οικονομικής διάσωσης, οι επιβαρύνσεις των φορολογούμενων και τα αμφιλεγόμενα εθνικά μέτρα λιτότητας γίνονται ένα είδος λυδίας λίθου της εμπιστοσύνης των πολιτών στην ΕΕ. Ο ευρωσκεπτικισμός αυξάνεται, όπως επίσης και τα αντιευρωπαϊκά αισθήματα. Εντείνονται οι εθνικιστικές και ακροδεξιές τάσεις, ενώ σε διάφορες χώρες, όπως η Ελλάδα, η Ουγγαρία ή η Ισπανία, οι διαμαρτυρίες εκδηλώνονται και με το κάψιμο της σημαίας της ΕΕ.

Μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, ο αριθμός των κρατών μελών υπερδιπλασιάζεται. Η Σουηδία, η Φινλανδία και η Αυστρία προσχωρούν στην ΕΕ το 1995, και ακολουθούν 10 χώρες το 2004. Η Ρουμανία και η Βουλγαρία προσχωρούν στην ΕΕ το 2007 και η Κροατία το 2013.

Τι είναι σήμερα ο «εξευρωπαϊσμός»; Η αποδοχή και εφαρμογή κοινών νόμων εντός της ΕΕ, χάρη στους οποίους συγκλίνουν όλο και περισσότερο τα συμφέροντά των κρατών-μελών και εντείνονται τα κοινά τους σημεία. Οι νόμοι αυτοί, γνωστοί ως κοινοτικό κεκτημένο, έχουν θεσπιστεί σε διάστημα αρκετών δεκαετιών και οι χώρες που προσχωρούν στην ΕΕ πρέπει να τους ενσωματώνουν στο εθνικό τους δίκαιο.

Μετά το 1989, η κομμουνιστική εκδοχή της Ιστορίας που παρουσίαζε τη Σοβιετική Ένωση και τον Κόκκινο Στρατό ως απελευθερωτές της κεντρικής και ανατολικής Ευρώπης από τους ναζί δεν γίνεται πλέον αποδεκτή. Για πολλούς, η σοβιετική επέμβαση ήταν απλώς κατοχή με νέο προσωπείο. Τα αγάλματα και οι πινακίδες των δρόμων με κομμουνιστικό χαρακτήρα γίνονται αντικείμενο δημόσιας διαμάχης, αποσύρονται ή καταστρέφονται.

Αυτό το κέρμα ευρώ δείχνει τον Σλοβένο Franc Rozman, έναν κομμουνιστή που αγωνίστηκε γενναία κατά της ναζιστικής κατοχής στη χώρα του. Το κόκκινο αστέρι στον θώρακά του —σύμβολο κομμουνιστικό— εμφανίζεται δίπλα στα αστέρια της ΕΕ.

Το άνοιγμα των άλλοτε μυστικών φακέλων και αρχείων στις πρώην κομμουνιστικές χώρες αποτελεί κρίσιμο βήμα για να συμφιλιωθούν οι πολίτες με το κομμουνιστικό παρελθόν. Κύμα αποκαλύψεων φέρνει στην επιφάνεια την πραγματική έκταση της κρατικής κατασκοπείας και καταστολής.