Fake for Real
Ħwejjeġ foloz u falsifikazzjoni matul iż-żminijiet
(OTTUBRU 2020 - JANNAR 2022)
Fir-rutina tal-ħajja ta' kuljum, il-fatti sensazzjonali, spettakolari u sopranaturali huma tentazzjoni ħelwa. Jippermettulna naħarbu n-normalità. Iżda l-logħba tal-ingann tkun sabiħa biss meta nkunu qbilna li nieħdu sehem fiha. Meta niġu ingannati deliberatament, inkunu fuq in-naħa telliefa f'ħafna aspetti; nitilfu l-flus, il-kredibbiltà, l-integrità jew saħansitra l-eżistenza tagħna.
Filwaqt li l-kwantità attwali ta' (diż)informazzjoni hi bla preċedent, il-problema hi antika. L-istorja hi mimlija b'għadd kbir ta' eżempji ta' affarijiet foloz li jagħmluha ta' affarijiet reali. Iż-Żiemel ta' Trojja, arketip mitoloġiku tal-ingann, simbolikament jorbot l-istorja tal-qedem ma' problemi kontemporanji ħafna tad-dinja ddominata mill-internet.
Mil-lezzjonijiet tal-passat, nistgħu ninsġu pjan direzzjonali: wieħed li jippermettilna nidħlu fid-dinja tal-fantastiku u l-iffabbrikat meta rridu, filwaqt li jagħtina strateġija ta' ħruġ għal meta nkunu lesti nerġgħu lura għar-realtà.
Żjara Virtwali I - Fake For Real
Il-wirja tippreżenta l-falsifikazzjonijiet matul is-snin, tiddeskrivi ċ-ċirkostanzi storiċi speċifiċi li jispjegaw kif inħolqu, l-interessi u l-motivazzjonijiet warajhom, l-impatt tagħhom u kif fl-aħħar mill-aħħar ġew esposti. L-għan tagħna huwa li nuru li l-falsifikazzjonijiet għandhom tradizzjoni twila fl-istorja u li ma jappartjenux biss għal żminijietna. Nirriflettu wkoll dwar kif nistgħu nibnu r-reżiljenza kontra t-tentattivi biex niġu mqarrqa.
F'dan l-episodju, se naraw kif nies mill-passat ippruvaw jinnavigaw id-dinja ta' kostruzzjonijiet mhux falsifikabbli ta' twemmin reliġjuż. Kif kienu jistabbilixxu x'kien veru għalihom? Għal sekli sħaħ, l-isferi politiċi u reliġjużi saħħew il-pretensjoni ta' xulxin għall-poter u l-leġittimità. Kull epoka tiffalsifika dak li hu l-aktar importanti għaliha - għaldaqstant, il-falsifikazzjonijiet prominenti tal-Ewropa Medjevali kellhom komponent reliġjuż qawwi.
Aħna l-bnedmin għandna predispożizzjoni naturali biex nesploraw u nippruvaw nagħmlu sens mid-dinja ta' madwarna, biex nifhmuha aħjar - bl-użu tat-tekniki li jkollna għad-dispożizzjoni tagħna. Issa se nikkonċentraw fuq il-falsifikazzjonijiet marbuta mal-orizzonti li jespandu b'mod gradwali tal-Ewropej: mill-esplorazzjoni ġeografika sax-xjenza moderna.
Issa ninsabu fit-taqsima ddedikata għall-epoka eċċitanti tal-bini tan-nazzjonijiet. L-Ewropa għaddiet minn ħafna taqlib u trasformazzjoni fis-seklu 18 u s-seklu 19. L-imperi kienu qed jikkollassaw, u mill-fdalijiet tagħhom tfaċċaw nazzjonijiet ġodda. F'din it-taqsima tal-wirja se tiskopri falsifikazzjonijiet patrijottiċi, teoriji ta' konfoffi u l-evidenza falza li ntużat fil-ġuri ta' Alfred Dreyfus.
Żjara Virtwali II - Fake For Real
Forsi ġieli smajt il-frażi: il-verità hija l-ewwel vittma tal-gwerra. U għalkemm ma nistgħux nistabbilixxu l-oriġini eżatta tagħha, jeħtieġ nirrikonoxxu li din il-frażi tagħmel ħafna sens. F'din it-taqsima tal-wirja nesploraw it-tipi ta' falsifikazzjonijiet użati matul il-gwerra, u n-naħa "t-tajba" tal-falsifikazzjoni: il-falsifikazzjoni etika, il-falsifikazzjoni leġittima.
Dan l-episodju jittratta l-mistoqsija: huwa possibbli li l-eżistenza ta' xi ħadd titneħħa mill-istorja fuq l-ordni tal-persuni fil-poter? Il-propaganda tal-istat għalfejn tkun involuta fi prattiki bħal dawn?
F'dan episodju, li hu l-aħħar wieħed, nirriflettu fuq kwistjonijiet aktar kontemporanji - il-libertà li niktbu u nippublikaw kulma rridu: huwa dritt assolut, jew dritt li għandu jkollu xi limitazzjonijiet? Jista' jkun li xi testi huma distruttivi għalkollox? Il-libertà tal-espressjoni dejjem għandha tiġi mħarsa? Probabbilment smajt dwar id-diskors ta' mibegħda u l-aħbarijiet foloz fil-kuntest tal-internet u tal-media soċjali, iżda din id-diskussjoni ilha għaddejja ...
Fake for Real u d-Drittijiet tal-Bniedem - żjara mal-kuratur
Fl-okkażjoni ta' Jum id-Drittijiet tal-Bniedem 2020, il-wirja Fake for Real se tgħinna nesploraw kif il-libertà tal-espressjoni, l-aħbarijiet foloz u l-miżinformazzjoni interaġixxew matul l-Istorja Ewropea.
Fit-tieni filmat tagħna għal Jum id-Drittijiet tal-Bniedem, nistednuk tingħaqad magħna fil-wirja Fake for Real biex nifhmu kif il-kwistjoni Dreyfus u l-atti ta' antisemitiżmu ssovvertew id-dritt għal proċess ġust, u ħolqu skandlu internazzjonali.
ĦAKMA U TALB
X'inhu li jagħmel il-poter leġittimu? Sa minn żmien twil ilu, l-isferi politiċi u reliġjużi saħħew il-pretensjoni ta' xulxin għall-poter u l-leġittimità. L-imperaturi Rumani saru allat; il-Papiet kellhom poter temporali; il-preżenza ta' fdalijiet sagri żiedu l-prestiġju ta' siti reliġjużi. Imperatur b'rekord impekkabbli, Papa b'dokumentazzjoni perfetta, il-preżenza fiżika ta' qaddis mogħni b'ħafna setgħa – tista' tinstema' sabiħa wisq biex tkun vera. B'xorti tajba, m'għandniex għalfejn noqogħdu fuq it-testimonjanzi mċajpra tal-passat. Il-kuraġġużi u l-kurjużi ħadu ħsieb jikxfu l-fatti.
Ras tal-irħam tal-Imperatur Geta vandalizzata bi skarpell wara l-att ta' damnatio memoriae - L-Imperu Ruman, madwar is-sena 200 w.K.
Il-quċċata tal-glorja għal imperatur Ruman, ħerqan li jikkombina r-reliġjon u l-poter politiku, kienet id-deifikazzjoni – li jsir divin u immortali. Min-naħa l-oħra, il-kastig aħħari kien li ismu jitħassar bil-forza mill-istorja. It-terminu damnatio memoriae nħoloq fl-era moderna biex jiddeskrivi din il-prattika. Dawk ikkundannati tħassru mir-rekords, it-testmenti tagħhom ġew annullati u x-xbihat tagħhom inqerdu. Fil-każ ta' Geta – li nqatel fuq ordni ta' ħuh u tal-koimperatur Caracalla – kien biżżejjed li ssemmi ismu biex tingħata l-piena tal-mewt.
Brevjar bi stampa li turi lil San Marzjal jassisti għall-miraklu tat-tkattir tal-ħobż - Bourgogne, wara l-1481
Il-kronista Adémar de Chabannes kien kiteb li San Marzjal, isqof tas-seklu 3 midfun f'Limoges, kien fil-fatt wieħed mill-appostli. Adémar ikkonvinċa lil ħafna nies, u l-prestiġju tal-Abbazija ta' San Marzjal żdied ferm, iżda patri vagabond, Benedittu minn Chiusa, xeħet dubji fuq din l-istorja, billi ma kien hemm l-ebda konferma tagħha fit-tradizzjoni Kristjana preċedenti.
NIFHMU D-DINJA
L-invenzjoni tal-istampar tat bidu għal era ġdida: l-informazzjoni bdiet issir disponibbli fuq skala bla preċedent. Iżda kwantità dejjem akbar ta' informazzjoni ma tagħtix garanzija ta' eżattezza. Dawk li kienu qed ifittxu l-fama u l-fortuna kienu kuntenti jxerrdu informazzjoni falza lil udjenza li kienet ħerqana biex issir taf dwar l-aħħar skoperta. Anke fl-istorja tar-riċerka xjentifika kien hemm każijiet ta' falsifikazzjoni intenzjonata. Il-possibbiltà li teorija tiġi ppruvata falza mhijiex difett tal-metodu xjentifiku iżda kwalità essenzjali li tiddistingwih minn sistemi oħra ta' kif nagħmlu sens mid-dinja.
Figura ta' ningyo, il-"ħuta umana" - Il-Ġappun, 1800-1823
Il-kartografi u l-kittieba sikwit kienu jakkumpanjaw ix-xogħlijiet tagħhom bi stampi ta' mostri tal-baħar u kreaturi fantastiċi li allegatament kienu jidhru lill-baħrin jew saħansitra jattakkawhom. Anke Kristofru Kolombu kien qal li ra tliet sireni, "mhux ħelwin daqskemm jidhru fl-istampi". Fis-seklu 19, "sireni" Ġappuniżi kienu għadhom jintwerew fil-kmamar tal-kurjożità u f'mużewijiet fl-Ewropa u fl-Amerka. Fil-kultura Ġappuniża kienu jemmu li n-ningyo kellhom ħiliet mistiċi. Papier mâché u qoton fuq qafas tal-injam, komplut bl-intestini (tal-ifrat), xagħar tal-bniedem, partijiet minn xedaq ta' kelb il-baħar u ġilda tal-ħut.
Malleus Maleficarum (Il-Martell tas-Sħaħar) – manwal dwar il-kaċċa għas-sħaħar - Frankfurt, 1588
L-invenzjoni tal-istampar għall-ħabta tal-1440 wasslet għal baraxx ta' informazzjoni u diżinformazzjoni. In-nuqqas ta' kontroll fuq il-kontenut ħoloq skumdità li tixbah it-tħassib tal-lum dwar il-fake news, it-tgħawwiġ tar-realtà u d-diskors ta' mibegħda. Ir-rivoluzzjoni tal-istampar ħalliet ħafna vittmi. Il-popolarità ta' kitbiet li kienu jitkellmu dwar is-sħarijiet xprunat mewġa ta' persekuzzjoni, u wasslet għall-mewt ta' eluf ta' "sħaħar" fuq perjodu ta' aktar minn mitejn sena. Sadattant, l-Ewropej bdew jitgħallmu aktar u bdew jiksbu aċċess għal kotba, fuljetti u gazzetti li tawhom is-setgħa jistinkaw biex jiksbu libertajiet ċivili u jbiddlu r-rotta tal-istorja.
Nota anonima li fiha l-ispiżjar David Welman huwa akkużat li hu saħħar u li f'xi ħinijiet jinbidel f'lupu - Lemgo, 1642
Wara battibekk fil-lokal, dehru ħafna noti bħal dawn fil-belt ta' Lemgo, il-Ġermanja. Wara żewġ proċessi ġudizzjarji, Welman ingħata l-piena tal-mewt.
Raġel ta' Piltdown
Ix-xjenza bbażata fuq ir-riċerka empirika tipprova tiċċara l-fatti. Iżda x-xjenzati inevitabbilment iħallu traċċi ta' preġudizzju f'xogħolhom. Oħrajn jiffalsifikaw ir-riżultati deliberatament għall-gwadann personali. Charles Dawson kien wieħed minn dawn. Dawson approfitta ruħu mix-xewqa kbira tal-paleontoloġi li jikkonfermaw it-teoriji tagħhom u ħareġ bil-gidba tal-hekk imsejjaħ "raġel ta' Piltdown", li ħadet erbgħin sena biex tinkixef. Il-fatt li nkixfet turi s-saħħa tal-metodu xjentifiku. Għall-kuntrarju tar-reliġjon jew l-ideoloġija, l-għarfien xjentifiku jista' jiġi ppruvat jew imgiddeb.
GĦAQDA U FIRDA
Il-falsifikazzjonijiet u l-inganni kienu strumenti b'saħħithom fil-ħolqien tal-identitajiet etniċi u nazzjonali fis-sekli 18 u 19. Fl-Ewropa kollha, il-falsifikazzjonijiet "patrijottiċi" mħallta ma' skoperti storiċi ġenwini saħħew il-movimenti nazzjonali. Il-ħolqien tan-nazzjonijiet moderni kien jitlob storja komuni iżda anke għedewwa komuni. Dokumenti ffalsifikati, teoriji ta' konfoffa u nuqqas ta' ġustizzja ntużaw biex jinstab min kien se jeħel bil-ħtija, u dan kellu konsegwenzi devastanti u permanenti.
Inċiżjoni fir-ram ta' Ossian's Swan Song, Johan Frederik Clemens - Copenhagen, 1787
L-istorja, il-letteratura u l-arti saru għodod politiċi importanti fil-bini tal-identità nazzjonali fl-Ewropa tas-seklu 18 u 19. Ix-xewqa li "jimtela l-vojt" wassal għal għadd kbir ta' falsifikazzjonijiet. Kull "skoperta" serviet ta' "prova" tal-oriġini ta' nazzjon lura kemm jista' jkun fiż-żmien u pproklamat is-superjorità kulturali tiegħu. Ħafna minnhom inkitbu minn "Omeru" nazzjonali u kienu jsostnu li nazzjon partikolari kien il-benniena taċ-ċiviltà Indo-Ewropea. Anke meta ħareġ li kienu foloz, dawn l-istejjer kompla jkollhom influwenza konsiderevoli.
Czech translation of the Protocols of the Elders of Zion - 1925
A conspiracy theory maintains that some covert, highly influential group of people is the cause of dramatic and seemingly inexplicable events. The Protocols of the Elders of Zion, published in Tsarist Russia in 1903, claimed to uncover Jewish plans for world domination. This forgery in the form of a conspiracy theory became the most influential antisemitic text of the past hundred years. Although it was soon debunked, the ideas spread, with devastating consequences.
Poster li jispjega l-każ ta' Dreyfus fl-"Histoire d'un traître" ("Storja ta' traditur") - Franza, 1899
Fl-1894 instab dokument li fih kien qed jiġi offrut il-bejgħ ta' sigrieti militari Franċiżi lill-Ġermanja. Ir-reat ma setax jibqa' bla kastig. Inbena każ ta' malajr kontra Alfred Dreyfus, l-uniku uffiċjal Lhudi fil-persunal ġenerali tal-armata Franċiża. Abbażi ta' dokumenti ffalsifikati, "dossier sigriet" u "opinjonijiet esperti" mġebbdin, Dreyfus instab ħati ta' tradiment u ġie kkundannat għal degradazzjoni militari u deportazzjoni permanenti. Il-"każ ta' Dreyfus" qasam lil Franza, xewwex l-antisemitiżmu u kixef kemm kien faċli tisfrutta l-preġudizzji tas-sistema ġudizzjarja.
IL-GWERRA
Fi frażi li l-oriġini tagħha għadha inċerta, il-"verità" ġiet deskritta bħala "l-ewwel vittma tal-gwerra". Il-gwerra hija ċertament żmien li fih il-partijiet involuti jirrikorru għat-tħarrif u l-ingann. Matul it-Tieni Gwerra Dinjija, l-Ewropa kollha saret kamp tal-battalja, u l-għażla ta' lil min tafda kellha konsegwenzi fundamentali. Għal għexieren ta' snin wara, il-kompitu kien li jiġu stabbiliti l-fatti tar-reati mgħottija u riabilitati mir-reġimi totalitarji.
Għodod użati mir-reżistenza fiċ-Ċentru għall-Karti tal-Identità f'Amsterdam biex jiġu ffalsifikati dokumenti personali - In-Netherlands okkupati, 1941-44
Pinna, timbru, typewriter, aċetun: f'idejn individwi kuraġġużi, dawn l-oġġetti salvaw eluf ta' persuni matul it-Tieni Gwerra Dinjija. Fl-Ewropa kollha, amministrazzjoni rigoruża ppermettiet lir-reġim Nażista jidentifika, jiddeporta u jestermina miljuni ta' Lhud, u kull min kien meqjus mhux mixtieq. Identità ġdida setgħet tfisser li jiġu evitati l-kampijiet ta' konċentrament. Dokumenti ffalsifikati ppermettew atti kuraġġużi ta' sabutaġġ u spjunaġġ. Bid-dokumenti t-tajbin stajt taqsam il-fruntieri u tiffalsifika l-karti tar-razzjon, biex ma tmutx bil-ġuħ.
Paradummy użat waqt il-liberazzjoni tan-Netherlands - 1945
L-ewwel darba li ntużaw paraxutisti foloz ("paradummies") b'mod effiċjenti kien fl-1940 meta l-forzi Ġermaniżi li kienu jokkupaw il-Belġju u n-Netherlands riedu jiddevjaw l-attenzjoni mill-postijiet fejn kienu qed jitniżżlu suldati veri. Il-paradummies kienu ddisinjati biex jeqirdu lilhom infushom, u ftit għad fadal minnhom.
QERQ U RIKKEZZA
Tul l-istorja, il-profitt kien fost ir-raġunijiet ewlenin għall-produzzjoni ta' oġġetti ffalsifikati. Opri tal-arti, prodotti lussużi, oġġetti għall-konsum ta' kuljum u flus jiġu ffalsifikati għall-gwadann finanzjarju. Il-falsifikazzjoni tal-aktar affarijiet mixtiqin min-nies, sew jekk pittura ta' artist kbir Olandiż u sew jekk basket ta' Louis Vuitton, saret element kruċjali tas-soċjetà konsumistika globalizzata li ngħixu fiha. Iżda l-qerq intuża wkoll biex jesponi x-xewqa bla xaba' għal "iżjed, orħos u tal-aħħar moda", bħal fl-esperiment/dokumentarju "Il-Ħolma Ċeka".
Han van Meegeren, Kristu u l-Adultera - In-Netherlands, madwar l-1942
Hermann Göring ħallas 1,650,000 guilder għal dan ix-xogħol, konvint li kien qed jixtri pittura ta' Johannes Vermeer. Han van Meegeren biegħ il-pitturi tiegħu bħala xogħlijiet tal-artisti l-kbar Olandiżi u għamel il-miljuni. Qarraq kemm bl-esperti tal-arti u kemm bil-kollezzjonisti Nażisti. Meta ġie mhedded b'akkużi ta' kollaborazzjoni wara l-gwerra, ammetta għar-reat inferjuri tal-falsifikazzjoni. Minn traditur, f'daqqa waħda sar eroj nazzjonali, bniedem li kien qarraq b'Göring. Jew forsi l-ħolqien ta' din l-immaġni pubblika pożittiva kienet l-aħħar illużjoni maġistrali tiegħu!
Papoċċ tradizzjonali ffalsifikat bil-kaxxi tipiċi ta' Burberry
Falsifikaturi bla skrupli ħadu vantaġġ mill-ipokrezija konsumistika ta' "iżjed, orħos u tal-aħħar moda" fil-kilba għall-istatus, l-uniċità u l-awtentiċità. Iżda aktar ma tinkixef, il-falsifikazzjoni donnha aktar tiffjorixxi! It-tendenza ta' "xiri ironiku" saħansitra tippreferi l-falz fuq l-"awtentiku" bħala forma ta' ribelljoni kontra l-kapitaliżmu. Imbagħad insibu l-falsifikazzjoni kuxjenzjuża: fer falz, djamanti sintetiċi u ġilda vegana.
Karta tal-flus "mhux falsifikabbli" ta' Roger Pfund - Ġinevra, 2012
Il-falsifikazzjoni tal-flus, "it-tieni l-eqdem professjoni tad-dinja", hija antika daqs il-flus infushom. Fl-antikità, l-iffalsifikar tipikament kien jinvolvi li l-kwantità ta' metall prezzjuż f'munita kienet tiġi mħallta b'metalli ta' valur baxx u mbagħad miksija b'saff irqiq ta' deheb jew fidda. Madankollu, hekk kif it-teknoloġiji taz-zekka u tal-istampar tjiebu, daqstant ieħor tjiebu l-ħiliet ta' min jiffalsifika l-flus. Minn mindu dehru l-karti tal-flus, kibret dejjem id-domanda għall-ħiliet artistiċi u tekniċi kemm tad-disinjaturi leġittimi kif ukoll tal-falsifikaturi, hekk kif naħa ppruvat tisboq lill-oħra.
L-istorja twila tal-flus foloz timxi id f'id ma' dik tad-disinn inġenjuż u x-xjenza avvanzata. Din il-karta tal-flus bħalissa hija l-aqwa tentattiv ta' flus "mhux falsifikabbli". Din il-karta tgħaqqad l-aktar elementi ta' sigurtà avvanzati disponibbli bħalissa – linka ta' sigurtà, strixxa diffrattiva, effett ottiku dinamiku SPARK u sottostrat ta' polimeru trasparenti – mal-grafika elaborata ta' Roger Pfund.
L-ERA TAL-POST-VERITÀ?
It-terminu "soċjetà tal-post-verità" jiddeskrivi kultura fejn l-opinjoni pubblika hija ffurmata mill-emozzjoni u mit-twemmin personali aktar milli mill-fatti. Il-"fake news" huma sikwit ikkunsidrati bħala l-aktar sintomu apparenti tagħha.
Madankollu, il-fake news mhumiex ristretti għal xi epoka partikolari. Li hu speċjali dwar is-sitwazzjoni tal-lum hu li l-mezzi ta' komunikazzjoni moderni, partikolarment l-internet, jippermettu t-tixrid u d-disseminazzjoni tagħhom malajr u mad-dinja kollha. Quddiem abbundanza ta' informazzjoni minn għadd bla qies ta' sorsi, sikwit ikun diffiċli niddeterminaw x'inhu veru u jekk is-sors hux affidabbli.
B'xorti tajba hemm modi kif nindirizzaw dawn l-isfidi: jekk naħsbu b'mod kritiku u niddubitaw mill-ewwel impressjonijiet, inkunu konxji mill-preġudizzji tagħna u niddeterminaw is-serjetà tas-sors, inkunu nistgħu ngħarblu l-fatti mill-finzjoni u nsibu triqitna qalb il-kumplessitajiet tar-realtà.
Il-COVID-19: infodemija
Bħalma stqarret l-Organizzazzjoni Dinjija tas-Saħħa: "It-tifqigħa tal-2019-nCoV u r-rispons għaliha kienu akkumpanjati minn "infodemija" massiċċa – abbundanza eċċessiva ta' informazzjoni – xi ftit minnha preċiża u oħra le – li tagħmilha diffiċli għan-nies isibu sorsi u gwida affidabbli meta jkollhom bżonn."
Iżda x'inhi "infodemija" u kif inhi relatata mal-pandemija tal-COVID-19? F'din l-intervista, Alexandre Alaphilippe mill-EU DisinfoLab jiddiskuti l-asimmetrija tal-informazzjoni, id-diżinformazzjoni u t-teoriji tal-komplott marbuta mat-tifqigħa tal-coronavirus. Huwa jiddeskrivi l-impatt sussegwenti fuq is-soċjetajiet u l-midja u x'nistgħu nagħmlu biex innaqqsu t-tixrid tal-infodemija.
"Fil-bżieżaq tagħna"
Il-pjattaformi tal-midja soċjali huma perfetti biex iqiegħdu lin-nies f'kuntatt, iżda jikkontribwixxu wkoll biex jinħolqu l-hekk imsejħa "bżieżaq ta' filtri". Dawn jagħżlu l-informazzjoni u jesponuna għal affarijiet li diġà jkunu għoġbuna jew irċevew l-approvazzjoni tagħna fil-passat. Dawn il-filtri jwasslu għall-illużjoni li nkunu qed naraw l-istampa kollha, meta fir-realtà nibqgħu naqsmu ambjent medjatiku limitat ma' persuni li jaħsbuha ftit jew wisq bħalna. Billi dawn il-bżieżaq ma jħallux wisq lok għal fehmiet diverġenti u sorsi alternattivi, jipprovdu art fertili biex il-gideb jinfirex u jiffjorixxi.
"Invażuri foloz"
Ara jirnexxilekx tidentifika d-diżinformazzjoni. F'din il-parti interattiva tal-wirja tagħna, uża l-pannell tal-kontrolli biex telimina l-posts tal-midja soċjali u l-aħbarijiet li fihom informazzjoni qarrieqa qabel ma jaslu f'qiegħ l-iskrin. Ħalli aħbarijiet affidabbli jgħaddu jew olqothom b'balal ħodor. Jekk tara r-ritratti, it-titli u d-didaskaliji bir-reqqa tkun tista' tagħraf il-fatti mill-finzjoni.
Illustrazzjoni ta' Frederick Burr Opper fir-rivista "Puck"
Ġurnalisti jiġru 'l hawn u 'l hemm b'diversi stejjer, uħud minnhom deskritti bħala "fake news". Din il-kelma dehret għall-ewwel darba fl-istampa Amerikana fi tmiem is-seklu 19.