Back to top

Fake for Real

Een geschiedenis van vervalsingen

(OKTOBER 2020 - JANUARI 2022)

In de dagelijkse sleur gaat er een geweldige aantrekkingskracht uit van sensationele, spectaculaire en bovennatuurlijke gebeurtenissen. Zij stellen ons in staat te ontsnappen aan onze alledaagse beslommeringen. Maar het spel van misleiding is alleen leuk wanneer we er van tevoren mee hebben ingestemd. Als we met kwade opzet om de tuin worden geleid, zijn we in veel opzichten de verliezende partij: we raken ons geld, onze geloofwaardigheid, onze integriteit of zelfs ons hele bestaan kwijt.

Hoewel de hoeveelheid (des)informatie waarmee we tegenwoordig worden overspoeld ongekend is, bestaat het probleem al sinds mensenheugenis. De geschiedenis staat bol van de voorbeelden waar men “nep” voor “echt” liet doorgaan. Het paard van Troje, een mythologisch archetype van bedrog, koppelt de klassieke oudheid op symbolische wijze aan de zeer eigentijdse problemen van onze door internet gedomineerde wereld.

Uit de lessen van het verleden kan een routekaart worden samengesteld: een kaart die ons naar believen laat ronddwalen in de wereld van de verbeelding en het gekunstelde, maar ons ook een ontsnappingsmogelijkheid biedt als we klaar zijn om terug te keren naar de werkelijkheid.

Virtuele rondleiding I – Fake For Real

Virtuele rondleiding II – Fake For Real

Mensenrechten in “Fake for Real” – rondleiding met curator

REGEREN EN BIDDEN

Waardoor wordt macht legitiem? Sinds mensenheugenis houden politieke en religieuze kringen elkaars aanspraak op macht en legitimiteit in stand. Romeinse keizers werden goden; pausen hadden wereldlijke macht; de aanwezigheid van stoffelijke resten van heiligen vergrootte het prestige van heilige plaatsen. Een keizer met een smetteloos blazoen, de tot in de puntjes verzorgde administratie van de paus, de fysieke aanwezigheid van een krachtige heilige – dit klinkt allemaal bijna te mooi om waar te zijn. Gelukkig hoeven we de vertekende getuigenissen over het verleden niet te herhalen. De feiten zijn door dappere en nieuwsgierige personen aan het licht gebracht.

BEGRIP VAN DE WERELD

De uitvinding van de drukpers luidde een nieuw tijdperk in, nu informatie op ongekende schaal beschikbaar kwam. Een overvloedige hoeveelheid informatie is echter geen garantie voor nauwkeurigheid. Personen die roem en geld najoegen, verspreidden graag valse informatie bij een publiek dat alles wilde weten over de laatste ontdekkingen. Zelfs de geschiedenis van de wetenschap kent opzettelijke vervalsingen. Wetenschappelijke inzichten kunnen telkens weerlegd en gecorrigeerd worden – dat is de kern van de wetenschap waarmee zij zich onderscheidt van andere manieren om de wereld te verklaren.

VERENIGEN EN VERDELEN

Namaakartikelen en vervalsingen waren krachtige instrumenten in het ontstaansproces van etnische en nationale identiteiten in de achttiende en negentiende eeuw. In heel Europa werden nationale bewegingen versterkt door “vaderlandslievende” namaakartikelen in combinatie met echte historische ontdekkingen. Voor het ontstaan van moderne naties was een gedeelde geschiedenis nodig, maar ook gemeenschappelijke vijanden. Vervalste documenten, samenzweringstheorieën en juridische dwalingen werden gebruikt om de zondebokken van de samenleving aan te wijzen en te veroordelen, met alle dramatische en langdurige gevolgen van dien.

STRIJD TEGEN OORLOG

In een uitdrukking van onbekende herkomst wordt de waarheid beschreven als “het eerste slachtoffer van elke oorlog”. Oorlog is namelijk een uitgelezen moment voor de betrokkenen om hun toevlucht te nemen tot bedrog en misleiding. Tijdens de Tweede Wereldoorlog veranderde heel Europa in een slagveld, en de keuze om iemand te vertrouwen kon verstrekkende gevolgen hebben. Het duurde tientallen jaren om de feiten boven water te krijgen over de misdaden die door de totalitaire regimes waren verdoezeld en goedgepraat.

NAMAAK EN RIJKDOM

Winst is altijd een van de belangrijkste drijfveren geweest om namaakproducten te vervaardigen. Kunstwerken, luxeproducten, dagelijkse consumptiegoederen en valuta worden nagemaakt voor financieel gewin. Namaken wat mensen het liefste willen hebben, of het nu gaat om een schilderij van een Hollandse meester of een tas van Louis Vuitton, is een cruciaal onderdeel geworden van de geglobaliseerde consumptiemaatschappij waarin we leven. Namaak is echter ook gebruikt om onze onverzadigbare behoefte aan “meer, goedkoper en nieuwer” bloot te leggen, zoals in de documentaire Czech Dream over het gelijknamige experiment.

HET TIJDPERK VAN DE POST-TRUTH?

De term “post-truth”-maatschappij beschrijft een cultuur waarin de publieke opinie niet wordt gevormd door feiten, maar door emoties en persoonlijke overtuigingen. “Nepnieuws” wordt vaak gezien als het belangrijkste kenmerk van zo’n maatschappij.

Toch is nepnieuws geen nieuw fenomeen. Het bijzondere van de huidige situatie is dat moderne communicatiemiddelen en vooral internet ervoor zorgen dat nepnieuws snel over de hele wereld wordt verspreid. Wanneer we worden geconfronteerd met een overvloed aan informatie uit talloze bronnen, is het vaak moeilijk te bepalen wat waar is en welke bronnen betrouwbaar zijn.

Gelukkig zijn er manieren om hiermee om te gaan: met een kritische geest kunnen we feit van fictie onderscheiden door eerste indrukken in twijfel te trekken, ons bewust te zijn van onze eigen vooroordelen en te bepalen hoe geloofwaardig de bron is. Zo leren we onze weg te banen door de complexe realiteit.