Skip to main content
Entrance to fifth floor - Shattering Certainties

Afbrokkelende zekerheden

Wereldwijde recessie en stijgende energieprijzen – de naoorlogse economische bloei in Europa kwam in de jaren zeventig abrupt tot stilstand. Nieuwe maatschappelijke bewegingen daagden de politieke orde uit. Ondanks de economische en sociale onrust bleef de Europese Gemeenschap bouwen aan de gemeenschappelijke markt. Griekenland, Portugal en Spanje, die het juk van de dictatuur hadden afgeschud, traden toe als nieuwe lidstaten. De communistische landen raakten verzwakt door structurele problemen en maakten een periode van achteruitgang door. In 1989, twee eeuwen na het uitbreken van de Franse revolutie, gingen deze regimes als gevolg van grotendeels vreedzame revoluties ten onder. Met het einde van de Koude Oorlog kregen de Europese staten de mogelijkheid om geleidelijk een steeds nauwere samenwerking aan te gaan. Voormalig communistische landen sloten zich aan bij de Europese Unie, waarmee het aantal lidstaten verdubbelde. Staten kwamen overeen om steeds meer bevoegdheden over te dragen, zodat zij op supranationaal niveau efficiënt konden werken. De financiële en eurocrisis van 2008 hebben weliswaar duidelijk gemaakt hoe nauw de lidstaten met elkaar verbonden zijn, maar hebben ook tekortkomingen aan het licht gebracht. Zij stellen de Europese solidariteit op de proef.

Het einde van de economische bloei

In 1973 stegen de olieprijzen explosief met 70 % doordat de Arabische olieproducerende landen die lid waren van de organisatie van olie-exporterende landen (OPEC) hun prijzen verviervoudigden. Dit leidde tot een mondiale energiecrisis en een recessie, waardoor er een einde kwam aan de periode van economische groei in Europa.

Het West-Europese geloof in onbeperkte groei viel aan duigen en traditionele industrieën, zoals de staalindustrie en de mijnbouw, raakten in verval. Tegelijkertijd kwamen er nieuwe technologische en economische sectoren op. De westerse landen werden geconfronteerd met de harde werkelijkheid van lage groei, inflatie en massale werkloosheid.

Democratisering in West-Europa

Met de studentenrevoluties van eind jaren '60 als bron van inspiratie wilde een nieuwe generatie verandering, en zij was bereid hiervoor te vechten. Deze nieuwe generatie had genoeg van de oude, sinds decennia ingeburgerde mentaliteiten en gewoonten, en eiste meer individuele rechten en mogelijkheden om aan de politiek deel te nemen.

In zowel Griekenland als Spanje en Portugal vielen tussen 1974 en 1975 de heersende dictatoriale regimes. Hoewel zich in elk land verschillende gebeurtenissen afspeelden, kregen alle drie de landen te maken met politieke instabiliteit, een economische crisis en een pijnlijke historische erfenis op hun weg naar democratie. Uiteindelijk zouden deze landen in de Europese Gemeenschap worden opgenomen.

Het communisme onder druk

In de jaren zeventig en tachtig werd steeds duidelijker hoe groot de kloof tussen communistische propaganda en het dagelijks leven van de burgers feitelijk was. De snelle groei had plaatsgemaakt voor economische stagnatie, en de landen gingen gebukt onder een grote schuldenlast.

Eind jaren tachtig leidden voedseltekorten, het leven onder voortdurend toezicht, de censuur, de beperkingen en het verbod op reizen buiten het Oostblok bij de burgers van die landen tot frustraties en spanningen die in sommige gevallen ondraaglijk waren. Al deze frustraties speelden een rol bij de uiteindelijke val van het communisme in 1989.

Mijlpalen van de Europese Integratie II

De betrekkingen tussen het Westen en het Oostblok ontdooiden. In 1975 kwamen 35 landen, waaronder de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie, bijeen in Helsinki, Finland, voor de Conferentie over Veiligheid en Samenwerking in Europa.

De ondertekenaars van de Helsinki-akkoorden bereikten overeenstemming over de eerbiediging van de mensenrechten, en beloofden elkaar samen te werken op basis van het beginsel van non-interventie in de aangelegenheden van andere staten. De Europese Gemeenschap liet waarborgen opnemen op het gebied van de mensenrechten, die later door dissidenten gebruikt zouden worden in hun strijd tegen de communistische overheersing.

Wat houdt de interne markt precies in? Het gaat om de oprichting van een gemeenschappelijk economisch gebied waarin mensen, geld, goederen en diensten vrij kunnen circuleren. Sinds de oprichting van de Europese Gemeenschap was de Europese interne markt een van haar hoofddoelen.

Een nieuwe kaart van Europa

Na 1989 ontstonden nieuwe staten en werden oude grenzen opnieuw getrokken: weer veranderde de kaart van Europa.

In 1990 kwam onder internationaal toezicht op vreedzame wijze een herenigd Duitsland tot stand. Dit gold echter niet voor het voormalig Joegoslavië, waar etnische, religieuze en culturele verschillen uitmondden in wrede burgeroorlogen en etnische zuiveringen.

Mijlpalen van de Europese integratie III

Of ze het nu leuk vinden of niet, de levenswijzen van Europeanen beginnen steeds meer op elkaar te lijken, ondanks hun nog altijd uitgesproken culturele verscheidenheid. Open grenzen, grotere mobiliteit, betere communicatie, gemeenschappelijke wetten en een gezamenlijke munteenheid dragen hier stuk voor stuk aan bij. Dit zou je 'Europeanisering' kunnen noemen.

De Europese Unie is nu politiek meer verenigd dan ooit, maar intern bestaat er nog steeds grote verscheidenheid. Wat zal de toekomst brengen? Zal Europa verder integreren? Of weer uiteenvallen? Zal het oorspronkelijke Europese geloof in vrede en de vier vrijheden de tand des tijds doorstaan?

Gedeelde en uiteenlopende Europese herinneringen

Sinds de ondergang van het communisme 25 jaar geleden, is er veel veranderd in Europa. Archieven en dossiers die ooit achter slot en grendel lagen zijn geopend, waarmee de onderdrukte herinneringen en ervaringen van mensen openbaar werden. De interpretatie van het verleden is daarmee drastisch veranderd.

Openbare monumenten, gedenkplaatsen, straatnamen, musea en zelfs schoolboeken zijn altijd omstreden geweest als het gaat om herinneren en vergeten. De vraag 'Wat is de Europese gedeelde herinnering?' wint opnieuw aan betekenis.