Weggooien

De tentoonstelling “Weggooien” benadert het thema van afval in Europa vanuit een historisch perspectief en op basis van vier onderdelen: Afval zegt u?, Van hergebruiken tot wegwerpen (1800‑1945), Wegwerp-Europa (1945-vandaag), Leven met (of zonder) afval.

Op het onlineplatform “Weggooien” wordt het thema afval ontrafeld vanuit een transnationaal en interdisciplinair perspectief. Het platform biedt een schat aan audiovisuele en geschreven inhoud die door tien Europese musea gezamenlijk wordt beheerd, waarin bezoekers dingen kunnen opzoeken, ontdekken en delen.

De inhoud en activiteiten van het project “Weggooien” zijn tot stand gekomen dankzij bijdragen van diverse gemeenschappen, waaronder mensen die rechtstreeks betrokken zijn bij het inzamelen, recycleren, hergebruiken en verminderen van afval in Brussel.

Het educatief aanbod voor “Weggooien” is ontwikkeld volgens een bezoekersgerichte benadering waarin het doelpubliek centraal staat en omvat workshops voor scholen, interactieve elementen en een aantrekkelijk programma van evenementen.

In deze publicatie geven we het woord aan de mensen achter het project: van curatoren en museumpedagogen tot de samenstellers van de tentoonstelling, maar ook echte plaatselijke deskundigen op het gebied van afval. Academici geven hun visie op afval weer vanuit het perspectief van geschiedenis, archeologie, sociologie, antropologie en kunst.

Afval is veranderlijk en verrassend. Waarom gooien we dingen weg? Afval is waardevol als historisch bewijs, want het vormt een spiegel van de samenleving en van onszelf.

Deze ogenschijnlijk gewone fles is opgegraven door archeologen op het terrein van een kamp in de buurt van de Valle de los Caídos in Spanje. De fles bevatte “Glefina”, een siroop die werd gebruikt ter bestrijding van ondervoeding. Vermoedelijk behoorde de fles toe aan de arbeiders die het monument ter ere van dictator Francisco Franco hebben gebouwd. Deze fles vormt een bewijs van de moeilijke omstandigheden waaronder de arbeiders en hun gezinnen leefden – een verhaal dat vrijwel nooit werd verteld.

In de 19e eeuw was het doorzoeken van afval naar waardevolle materialen een gangbare manier om de kost te verdienen. Zelfs kinderen werden zogenoemde “voddenrapers”. Zij zamelden textiel en ander materiaal in en boden dit te koop aan. Dit was riskant werk omdat voddenrapers in aanraking kwamen met vuile voorwerpen die ernstige risico’s vormden voor de gezondheid. 

De 19e eeuw werd gekenmerkt door een enorme verschuiving in de industriële cultuur, ook al bleven hergebruik en herbestemming van elk voorwerp de norm. Zelfs ontlasting werd beschouwd als een waardevolle hulpbron. Dit “droge toilet” werd ontworpen als alternatief voor de steeds populairdere wc. Na gebruik werd de ontlasting in de emmer bedekt met aarde of as. Doel was het besparen van water, het voorkomen dat rivieren vervuild raakten en het gebruiken van menselijke uitwerpselen als agrarische meststof.

Aan het einde van de eeuw kwamen nieuwe productieprocessen op, ontstond er een grotere hoeveelheid afval en won de hygiënebeweging aan belang, waardoor men afval begon te beschouwen als iets vuils dat moest worden verwijderd.

Afval kan gevaarlijk zijn

Rond de eeuwwisseling veranderde de houding ten aanzien van afval. Afval werd inmiddels beschouwd als vies en schadelijk en niet langer als een nuttige hulpbron. Gemeentelijk afvalbeheer werd in de 20e eeuw een prangende kwestie.

Europese steden ontwikkelden hun eigen gestandaardiseerde vuilnisbakken, zoals deze uit Bazel, Zwitserland.

Creatief omgaan met afval in zware tijden

In tijden van schaarste, zoals oorlogen, greep men terug op oude gewoonten op het gebied van hergebruik en herbestemming. Soms leverde dit ongebruikelijke creaties op. Deze helm is tijdens de Tweede Wereldoorlog achtergelaten door een Duitse soldaat. De Italiaanse bewoners van het gebied hebben hem meegenomen en er een handvat op gelast. Zo werd de helm een beddenpan – een klein beetje luxe in moeilijke tijden.

Massaproductie zorgde ervoor dat producten goedkoper werden en makkelijker beschikbaar waren, en dus ook sneller werden weggegooid. Afval was een probleem van mondiale omvang geworden.

Hebt u zich ooit afgevraagd waarom dingen sneller kapotgaan dan vroeger? Bepaalde producten gaan eerder kapot dan verwacht omdat de fabrikant dit zo heeft gewild. De vraag of deze ingecalculeerde veroudering echt bestaat is al geruime tijd onderwerp van discussie.

Plastic is uitgegroeid tot een van de ernstigste milieuproblemen waarmee we op dit moment te maken hebben. Dit werk is een rangschikking van stukjes plastic die zijn verzameld aan de kust van een natuurreservaat in Yorkshire. Deze troep uit de zee omvat speelgoed, medisch afval en rietjes, en is de logische conclusie van onze wegwerpmaatschappij.

Het in Europa geproduceerde afval moet ergens terechtkomen en meestal is dat in het zuidelijke deel van de wereld. De kunstenaar Moffat Takadiwa vormt van afgedankte toetsenborden en doppen van petflessen een Zimbabwaanse vlag. Met dit werk bekritiseert hij de wegwerpgewoonten van de kapitalistische economie.

Hoe kunnen we – als individuen en als samenleving – iets doen tegen de oneindige stroom afval?

In het verleden werden veel spullen van generatie op generatie doorgegeven. Repareren was essentieel. Spullen werden helemaal opgebruikt, totdat er geen gaten meer te stoppen waren, geen barsten meer te lijmen en geen machines meer mee op te lappen.

Afval beheren is niet hetzelfde als er simpelweg vanaf komen. Hergebruik van onze spullen kan een oplossing zijn om de constante afvalstroom te stoppen. Als zelfs een trommel van een oude wasmachine kan worden hergebruikt als barbecue, dan kan alles een tweede leven krijgen – creatief zijn volstaat.

Afval getuigt van het spoor dat wij op aarde achterlaten

Zelfs afval dat wordt weggewerkt drukt een stempel op onze omgeving. Soms nauwelijks zichtbaar, soms in het groot. Deze stortplaats voor radioactief afval in Spanje laat zien hoeveel aandacht de samenleving aan afval moet besteden om het behoorlijk te verwerken.

We zijn met 52 personen en zes organisaties in Brussel gaan graven in het onderwerp afval.

Ontmoet de vrouwen en mannen die onze stad schoonhouden. Deze professionals op het gebied van openbare hygiëne delen hun kennis over afval met ons, en ook een aantal herinneringen.

Leer van deze vrouwen en mannen: zij repareren spullen die anders worden weggegooid, of vinden er een nieuwe bestemming voor. Als vrijwilligers of professionals delen zij hun ervaring en helpen zij ons om anders naar voorwerpen en materialen te kijken – of ze zelfs een tweede leven te geven.

Raak geïnspireerd door de vrouwen en mannen die hun hoeveelheid afval weten te beperken, soms zelfs tot nul. Zij zijn gewone mensen die besluiten een persoonlijke, individuele bijdrage te leveren aan het verminderen van de wereldwijde afvalproductie.

Leer hen kennen, lees hun verhalen of kom meer te weten over de voorwerpen die zij ons tonen: 

- in de tijdelijke tentoonstelling waar deze voorwerpen worden aangevuld met citaten en audio- en videofragmenten.

- in een artikel, geïllustreerd met een mozaïek van hun portretten.

- in de “biografieën” van de voorwerpen, te lezen op www.throwaway-project.eu en in de publicatie.

En enkelen van hen kunt u ontmoeten op de evenementen die in het Huis van de Europese geschiedenis worden georganiseerd!

Meer dan 60 gedigitaliseerde voorwerpen vertellen een verhaal aan de hand van foto’s en teksten en zetten lezers ertoe aan na te denken over alles wat zich in hun omgeving bevindt. Gaat het om wegwerpartikelen zonder enige waarde? Zijn het voorwerpen van tijdelijke aard, of kunnen ze worden hergebruikt? Is het afval of een hulpbron? Gebruikers kunnen op het platform onder meer kiezen uit onderwerpen als creativiteit, het leven van alledag en het milieu.        

In een reeks korte video’s die in de musea of in de buurt zijn gemaakt, kom je te weten hoe het er in de plaatselijke realiteit en gemeenschap aan toe gaat wat afval betreft. Deze boeiende inhoud uit heel Europa levert heel wat waardevolle kennis op en maakt ons bewust van de impact van afval op onze omgeving. Als door een caleidoscoop zien we wat het belang van ons afval is in de wereld van vandaag.

Met een aantal definities van afval als uitgangspunt – geformuleerd door mensen die in het echte leven deskundige zijn op het gebied van afvalbeheer en -vermindering – worden de spelers van dit spel uitgedaagd om na te denken over hun eigen overtuigingen en gewoonten.

Het onlineplatform is een verzamelplaats voor blogposts, fotoreportages, live-uitzendingen van evenementen en podcasts over allerlei activiteiten die met het thema afval te maken hebben en tijdens de looptijd van het project hebben plaatsgevonden.  Grijp deze kans om in contact te treden met andere Europeanen en meer inzicht te krijgen in wat afval betekent.

De samenwerking met musea uit verschillende hoeken van Europa en deskundigen met uiteenlopende profielen bij het samenstellen van de inhoud, bood ons de kans het thema afval te benaderen vanuit verschillende disciplines. Ontdek wie zij zijn en waar zij zich bevinden.

Interactie op de tentoonstelling en via het onlineplatform moet bijdragen tot een boeiende publiekservaring. Dankzij een gevarieerd programma ontstaat er een gerichte interactie met het publiek, wordt de inhoud toegankelijk gemaakt en wordt er tegemoetgekomen aan de behoefte van mensen om antwoorden te vinden op vragen over de wereld waarin ze leven.

Het programma bestaat uit rondleidingen, workshops voor scholen en feestelijke en academische evenementen rondom het thema afval. Bezoekers uit Brussel en heel Europa kunnen de leervorm kiezen die het beste bij hen past, onze samenleving ter discussie stellen en die via kritisch denken en met weloverwogen maatregelen uiteindelijk beïnvloeden.

Afval is veelzeggend. Afval wordt weggestopt. Afval is overal! Wie zijn eigenlijk de Europeanen vroeger en nu die hun tijdgenoten duidelijk hebben gemaakt dat zij hun gewoonten omtrent het produceren van afval moeten veranderen? Wat heeft mensen ertoe aangezet de publieke opinie over afval te mobiliseren? Deze workshop bestrijkt de periode tussen de industriële revolutie en het heden. Het doel is leerlingen te laten ontdekken dat de manier waarop Europeanen in de loop der tijd met afval zijn omgegaan ingrijpend is veranderd, en hen hierover van gedachten te laten wisselen.

Wie of wat zal ons uit de afvalcrisis halen? Baanbrekende wetenschappelijke oplossingen, handhaving van de wetgeving, burgerinitiatieven tegen de consumptiemaatschappij of virale individuele acties? Of dit alles tezamen? We willen graag uw mening horen. Aan het eind van de tentoonstelling wordt de bezoekers gevraagd om hun mening te geven over deze interactieve presentatie van de vier R’s: “Reuse”, “Repair”, “Recycle” en “Reduce” (hergebruiken, repareren, recyclen en verminderen).