Do wyrzucenia

Na wystawie przedstawiono problem odpadów w Europie z perspektywy historycznej w czterech sekcjach: Masz na myśli śmieci? Od reutylizacji do odpadu (1800–1945), Europa jednorazówek (1945 – dzień dzisiejszy), Jak żyć – ze śmieciami i bez nich.

Platforma internetowa „Jednorazówki” traktuje temat odpadów z ponadnarodowego i transdyscyplinarnego punktu widzenia. Zwiedzający mogą wyszukiwać, odkrywać i udostępniać bogate materiały audiowizualne i teksty przygotowane przez dziesięć europejskich muzeów.

Na projekt „Jednorazówki” składają się treści i działania przygotowane przez wiele społeczności, w tym osoby bezpośrednio zaangażowane w zbieranie, recykling, reutylizację i ograniczanie ilości odpadów w Brukseli.

Skierowana do zwiedzających oferta edukacyjna obejmuje warsztaty szkolne, interakcję i program dodatkowych wydarzeń.

Oddano głos osobom odpowiedzialnym za projekt: od kuratorów i edukatorów muzealnych po projektantów wystawy, a także lokalnych ekspertów od śmieci. Naukowcy z kolei przedstawiają odpady z perspektywy historycznej, archeologicznej, socjologicznej, antropologicznej i artystycznej.

Charakter odpadów zmieniał się, czasem zaskakująco. Dlaczego coś wyrzucamy? Śmieci to cenny dowód historyczny, ponieważ są śladem życia społecznego i jednostkowego.

Archeologowie wykopali tę pozornie zwykłą butelkę na terenie obozowisk w pobliżu Valle de los Caídos w Hiszpanii. Jest to butelka po syropie „Glefina” stosowanym do walki z niedożywieniem. Uważa się, że należała do robotników stawiających pomnik na cześć dyktatora Francisco Franco. Butelka ta jest dowodem na trudne warunki, w jakich żyli pracownicy i ich rodziny, o czym niewiele się mówi.

W XIX wieku przekopywanie śmieci w poszukiwaniu cennych materiałów było powszechnym sposobem na utrzymanie się. Nawet dzieci stawały się tzw. gałganiarzami, to znaczy zbierały tekstylia i inne materiały na sprzedaż. Było to ryzykowna zajęcie, ponieważ narażało na kontakt z brudnymi przedmiotami stanowiącymi poważne zagrożenie dla zdrowia. 

W XIX wieku zaszły ogromne zmiany w kulturze przemysłowej. Nadal jednak ponowne wykorzystanie i przetwarzanie wszystkich produktów było standardową praktyką. Nawet odchody były cennym zasobem. Ta „sucha toaleta”, czyli wiadro na odchody, które przykrywało się popiołem lub ziemią, została pomyślana jako alternatywa dla coraz popularniejszej muszli klozetowej. Jej celem było oszczędzanie wody, unikanie zanieczyszczania rzek i zachowanie odchodów ludzkich, aby wykorzystać je jako nawóz rolniczy.

Pod koniec stulecia nowe procesy produkcji, zwiększona ilość odpadów i ruch na rzecz higieny doprowadziły do uznania konieczności usuwania odpadów, które uznano za coś brudnego.

Na przełomie stuleci zmieniło się podejście do odpadów. Śmieci uznano za coś brudnego i szkodliwego. Przestano je postrzegać jako zasób. Gospodarowanie odpadami komunalnymi stało się palącym problemem w XX wieku.

Wcześniejsze zwyczaje ponownego użycia i przetwarzania śmieci dawały o sobie znać w czasach niedostatku, na przykład podczas wojny. Prowadziło to do niecodziennych wynalazków. Ten hełm został porzucony przez niemieckiego żołnierza podczas drugiej wojny światowej. Lokalni mieszkańcy przyspawali do hełmu rączkę, przekształcając go w ten sposób w ogrzewacz do łóżka, co w tych trudnych czasach było nie lada luksusem.

Masowa produkcja spowodowała spadek cen i łatwy dostęp do towarów, które częściej wyrzucano. Odpady stały się problemem globalnym.

Czy kiedykolwiek zastanawiałeś się, dlaczego rzeczy nie trwają już tak długo jak kiedyś? Niektóre przedmioty psują się wcześniej niż można się spodziewać, ponieważ producent specjalnie je tak zaprojektował. Już od jakiegoś czasu toczą się dyskusje, czy to celowe skracanie cyklu życia produktów dzieje się naprawdę.

Tworzywa sztuczne stały się jednym z najpoważniejszych problemów środowiskowych, z jakimi się dziś zmagamy. Praca ta pokazuje konstelację odpadów z tworzyw sztucznych zebranych na wybrzeżu w rezerwacie przyrody w Yorkshire. Są tu zabawki, odpady medyczne i słomki. Te wyłowione z morza śmieci to logiczny finał nawyków kultury wyrzucania.

Śmieci wytwarzane w Europie muszą gdzieś trafiać, a miejscem tym jest zazwyczaj globalne Południe. Artysta Moffat Takadiwa stworzył flagę Zimbabwe z klawiszy klawiatury komputerowej i zakrętek butelek PET. Praca ta jest krytyką stosowanych przez gospodarki kapitalistyczne praktyk pozbywania się odpadów.

W jaki sposób możemy, jako jednostki i społeczeństwo, zakwestionować niekończące się mnożenie odpadów?

W przeszłości wiele przedmiotów było przekazywanych z pokolenia na pokolenie. Naprawa miała zasadnicze znaczenie. Przedmioty były używane do całkowitego zniszczenia, dopóki nie można już było załatać dziur, pęknięć czy nareperować maszyn.

Gospodarowanie odpadami nie oznacza po prostu pozbycia się ich. Aby powstrzymać ciągłą akumulację śmieci, możemy dawać używanym przez nas przedmiotom drugie życie. Jeżeli bęben ze starej pralki można ponownie wykorzystać jako grill, wszystko jest możliwe – potrzebna jest tylko kreatywność.

Nawet po unieszkodliwieniu śmieci kształtują nasze środowisko. Czasami w niewielkim stopniu, czasami w dużym stopniu. To składowisko odpadów promieniotwórczych w Hiszpanii pokazuje, jak dużą uwagę społeczeństwo musi zwrócić na odpady, jeżeli chce je właściwie przetwarzać.

52 osoby i sześć organizacji w Brukseli zagłębiło się z nami w temat odpadów.

Poznaj kobiety i mężczyzn, którzy utrzymują nasze miasto w czystości. Są to specjaliści ds. czystości przestrzeni publicznej, którzy podzielili się z nami swoją wiedzą i wspomnieniami o odpadach.

Ucz się od tych kobiet i mężczyzn: oni naprawiają rzeczy, które w przeciwnym razie zostałyby wyrzucone, lub znajdują dla nich nowy użytek. Są to wolontariusze lub specjaliści, którzy dzieląc się swoimi doświadczeniami, pomagają nam spojrzeć na przedmioty i materiały z innego punktu widzenia, a nawet dać im drugie życie.

Czerp inspirację od kobiet i mężczyzn, którzy ograniczają ilość wytwarzanych przez siebie odpadów, czasami do zera. To zwykli ludzie, którzy decydują się wnieść swój osobisty, indywidualny wkład w ograniczenie globalnej produkcji odpadów.

Dowiedz się, kim są, zapoznaj się z ich historiami lub dowiedz się więcej o przedmiotach, które dzięki nim odkryliśmy:

– na wystawie czasowej, na której prezentowane są eksponaty, wraz z cytatami, opowieściami audio i wideo,

– w artykule ilustrowanym mozaiką ich portretów,

– w „biografiach” eksponatów opublikowanych na stronie www.throwaway-project.eu oraz w publikacji.

I spotkaj się z niektórymi z nich podczas wydarzeń organizowanych w Domu Historii Europejskiej!

Za pomocą ponad 60 zdigitalizowanych eksponatów (zdjęć i tekstów) zachęcamy czytelników do refleksji nad otoczeniem. Czy przedmioty są jednorazowe i bezwartościowe, czy przejściowe i wielokrotnego użytku? Są śmieciami czy zasobem? Kreatywność, życie codzienne i środowisko to tylko niektóre z tematów, które można wybrać na platformie.

Dowiedz się z krótkich filmów nagranych w sąsiedztwie muzeum lub na jego terenie o lokalnych realiach i społecznościach pod kątem śmieci. Interesujące treści z całej Europy oferują cenną wiedzę i zwiększają świadomość wpływu odpadów na nasze otoczenie, a jednocześnie przedstawiają kalejdoskopowy ogląd roli śmieci dziś.

Wychodząc od definicji śmieci – sformułowanej przez ekspertów w dziedzinie gospodarki odpadami i ich ograniczania – gracze są zmuszeni zastanowić się nad własnymi przekonaniami i praktykami.

Na platformie internetowej znajdują się blogi, reportaże fotograficzne, wydarzenia transmitowane na żywo i podcasty na temat wielu inicjatyw dotyczących odpadów, które odbywają się w trakcie trwania wystawy. Dają okazję do nawiązania kontaktów z innymi Europejczykami i poszerzenia wiedzy na temat odpadów.

Udział muzeów z różnych części Europy oraz ekspertów o różnych profilach w opracowaniu treści pozwolił zbadać temat odpadów z perspektywy różnych dyscyplin. Dowiedz się, kim są i gdzie się znajdują.

Wystawa zachęca zwiedzających do zaangażowania dzięki interaktywnym elementom i za pośrednictwem platformy internetowej. Zróżnicowany program pomaga tworzyć ukierunkowane interakcje z publicznością, a jednocześnie umożliwia dostęp do treści i odpowiada na ludzką potrzebę szukania odpowiedzi na pytania o świat, w którym żyjemy.

Program obejmuje zwiedzanie z przewodnikiem, warsztaty dla szkół oraz uroczyste wydarzenia i imprezy akademickie poświęcone tematowi odpadów. Wystawa umożliwia odbiorcom w Brukseli i w całej Europie wybór preferowanego formatu poznawczego oraz pozwala zadawać pytania i ostatecznie wpływać na społeczeństwo dzięki krytycznemu myśleniu i świadomym działaniom.

Odpady są demaskatorskie. Odpady są zamaskowane. Odpady są wszędzie! Kim są lub kim byli Europejczycy nawołujący do zmiany nawyków związanych z wytwarzaniem odpadów? Co skłaniało ludzi, by zwracać uwagę opinii publicznej na śmieci? Od rewolucji przemysłowej po dzień dzisiejszy – warsztaty te pozwolą uczniom poznać i omówić głębokie zmiany w sposobie radzenia sobie przez Europejczyków ze śmieciami na przestrzeni dziejów.

Co uratuje nas przed kryzysem nadmiaru śmieci? Przełomowe rozwiązania naukowe, przepisy prawa, antykonsumpcyjne ruchy oddolne czy wiralne akcje indywidualne? A może wszystko naraz? Podziel się z nami swoją opinią na temat tej interaktywnej prezentacji dotyczącej redukcji, reutylizacji, recyklingu i naprawy.