KONIEC NIEZACHWIANEJ PEWNOŚCI

Kryzys energetyczny bezpośrednio wpłynął na codzienne życie ludzi, co zmusiło większość zachodnioeuropejskich rządów do działania. Zaczęto organizować kampanie zwalczania marnotrawstwa, wprowadzano także zakazy jazdy samochodami w niedzielę po to, aby oszczędzać paliwo. Kryzys ten w bolesny sposób pokazał, w jak dużym stopniu zachodnie gospodarki są uzależnione od importu energii.

Ze względu na rosnące bezrobocie, wykluczenie i wyobcowanie recesja stanowiła zagrożenie dla spójności społecznej. W 1978 r. podjęto skoordynowane działania – kilka związków zawodowych wspólnie zorganizowało pierwszy Europejski Marsz przeciw Bezrobociu, sygnalizując w ten sposób europeizację walki, jaką prowadzą związki, oraz świadomość ponadnarodowych interesów.

„Ostatni wagonik węgla” to eksponat upamiętniający upadek przemysłu ciężkiego, który był od dawna obecny w kapitalistycznej Europie. Niegdyś siła napędowa rozkwitu gospodarczego w powojennej Europie, do lat 70. XX wieku był coraz częściej zastępowany produkcją przemysłową tańszych konkurentów międzynarodowych, takich jak Tajwan, Korea Południowa czy Brazylia. Natomiast w krajach europejskich zainteresowano się energią jądrową, aby uniezależnić się od zagranicznej ropy.

Przez całe lata 70. kobiety coraz głośniej mówią o utrzymujących się nierównościach między nimi a mężczyznami. Chociaż większość kobiet ma już prawo wyborcze, nadal odczuwają jednak dyskryminację w życiu publicznym i prywatnym, a ich swobody są ograniczane. Powstaje feminizm jako aktywny ruch, z nadzieją na położenie kresu patriarchalnej dominacji i powstanie społeczeństw naprawdę opartych na równości.

W 1974 r. w Portugalii dyktatura upada w wyniku wojskowego zamachu stanu. Oficerów sprzyjających reformom demokratycznym i gospodarczym oraz rozpoczęciu dekolonizacji popierają następnie zwykli mieszkańcy Portugalii. Wydarzenia te, przebiegające w większości pokojowo i nazwane „rewolucją goździków” – gdyż ludzie wkładają te kwiaty w lufy karabinów żołnierzy – wiodą kraj na drogę do demokracji.

Powstają nowe ruchy społeczne; zachodni Europejczycy wychodzą na ulice z transparentami wyrażającymi poparcie dla równości płci i praw osób LGBT, głoszą hasła ochrony środowiska, organizują kampanie na rzecz pokoju. W ich głosach słychać poważne wątpliwości, czy i jak demokracja parlamentarna może zaspokoić ich potrzeby.

„Złoty wiek”, mówił o swych rządach komunistyczny przywódca Rumunii Nicolae Ceaușescu. Kult jednostki, jaki powstał wokół niego, należał do najbardziej dziwacznych spośród wszystkich reżimów komunistycznych. Za rządów Ceaușescu rumuńskie społeczeństwo cierpiało z powodu najcięższych represji i najgorszego niedostatku w całym bloku wschodnim.

W latach osiemdziesiątych w Polsce nasila się opozycja wobec komunistycznych rządów, której początki sięgają protestów robotniczych z lat pięćdziesiątych. Strajkujący robotnicy ze stoczni gdańskiej tworzą wolny związek zawodowy „Solidarność”, domagając się poprawy warunków życia i reform politycznych.

W zaledwie kilka miesięcy narody Europy Środkowej i Wschodniej obaliły reżimy, które kontrolowały je od dziesięcioleci. Upadały one jeden po drugim, jak kostki domina i wreszcie znika żelazna kurtyna - symbol podzielonego kontynentu.

To podpis złożony przez Aldo Moro, premiera Włoch i przewodniczącego Rady Wspólnoty Europejskiej, na akcie końcowym Konferencji Helsińskiej. Konferencja dała Wspólnocie Europejskiej po raz pierwszy w historii możliwość przemówienia „jednym głosem”, czyniąc z niej ważny podmiot dyplomatyczny na arenie światowej.

Wprowadzony w 1985 r. paszport europejski podkreśla nowe możliwości, jakie stwarza swoboda przemieszczania się, i symbolizuje konkretne wysiłki Wspólnoty Europejskiej, by stworzyć poczucie obywatelstwa europejskiego.

Rok 1979 – historyczna okazja do wzmocnienia demokracji w Europie dzięki pierwszym bezpośrednim wyborom do Parlamentu Europejskiego przez obywateli państw członkowskich. To ważne zgromadzenie nie będzie już więcej wybierane przez parlamenty narodowe; staje się ono się pierwszym organem międzynarodowym wybieranym w wyborach powszechnych.

Proklamacja niepodległości przez Słowenię i Chorwację prowadzi do konfliktu zbrojnego, który następnie rozlewa się na Bośnię i Hercegowinę, gdzie dochodzi do starć grup etnicznych. Wojna, w wyniku której dochodzi do ludobójstwa i czystek etnicznych, kończy się w 1995 r. podpisaniem Układów w Dayton. Prezydent Serbii Slobodan Milošević i inni serbscy dowódcy wojskowi prowadzą czystki etniczne również w Kosowie.

W dniu 3 października 1990 r. następuje ponowne zjednoczenie Niemiec. Dążenia zjednoczeniowe nabierają impetu z powodu niekończącego się, po upadku muru berlińskiego, exodusu ludzi ze Wschodu na Zachód oraz wyników wyborów w NRD w 1990 r., które pokazują, że obywatele pragną zjednoczenia. Traktat zjednoczeniowy zostaje uzgodniony z powojennymi mocarstwami okupującymi – Stanami Zjednoczonymi, Związkiem Radzieckim, Francją i Wielką Brytanią.

Od lat politycy, grupy społeczeństwa obywatelskiego i przedsiębiorcy apelowali o utworzenie wspólnej waluty. Już w 1969 r. przywódcy europejscy rozważali możliwość utworzenia unii gospodarczej i monetarnej, a w latach 60. i 70. odbywały się manifestacje popierające tę inicjatywę.

W drugiej połowie XX wieku Europa z kontynentu emigracji przekształciła się w kontynent imigracji. Ponieważ imigracja legalna była ograniczana, od lat 80. rosła imigracja nielegalna. Przedmioty wyrzucone na wybrzeże Tunezji są tragicznym symbolem tej sytuacji.

Kolejne pakiety pomocy gospodarczej, przenoszenie odpowiedzialności na podatników i kontrowersyjne krajowe środki oszczędnościowe stają się papierkiem lakmusowym pozwalającym zmierzyć przywiązanie obywateli do integracji europejskiej. Wzrasta eurosceptycyzm i nastroje antyunijne; rozwijają się tendencje nacjonalistyczne i skrajnie prawicowe, a flagę UE pali się w wielu krajach, w tym w Grecji, na Węgrzech i w Hiszpanii.

Liczba państw członkowskich UE wzrosła przeszło dwukrotnie po zakończeniu zimnej wojny. W 1995 r. do UE przystąpiły Szwecja, Finlandia i Austria, a w 2004 r. dziesięć kolejnych państw. Rumunia i Bułgaria dołączyły w 2007 r., a Chorwacja w 2013 r.

Czym jest europeizacja? To przyjęcie i wdrażanie wspólnych przepisów przez wszystkie państwa członkowskie UE, przyczyniające się do budowy wspólnoty interesów i zmniejszania różnic między krajami. Przepisy te, znane pod nazwą acquis communautaire (dorobek wspólnotowy), były tworzone przez dziesięciolecia, a państwa przystępujące do UE muszą je włączyć do swoich krajowych systemów prawnych.

Po 1989 r. ludzie przestali akceptować komunistyczną interpretację historii, zgodnie z którą Związek Radziecki i Armia Czerwona zostały wyniesione do roli wyzwolicieli Europy Środkowej i Wschodniej ze szponów nazistów. Dla wielu ludzi interwencja radziecka była po prostu kolejną okupacją. Komunistyczne pomniki i nazwy ulic stały się przedmiotem publicznej debaty, były usuwane czy wręcz niszczone.

Ta moneta euro ukazuje Słoweńca Franca Rozmana – komunistę, który dzielnie walczył z nazistowską okupacją swojej ojczyzny. Czerwona gwiazda na jego piersi – symbol komunizmu – widnieje w towarzystwie unijnych gwiazdek.

Otwarcie tajnych teczek i archiwów w krajach postkomunistycznych było kluczowe w procesie godzenia się obywateli z komunistyczną przeszłością. Wyszła na jaw rzeczywista skala inwigilacji i represji stosowanych przez państwa.