ODBUDOWA PODZIELONEGO KONTYNENTU
Okres po 1945 r.; Europa leży w ruinach, osłabiona i rozdarta między dwoma przeciwstawnymi globalnymi mocarstwami, Stanami Zjednoczonymi Ameryki i Związkiem Radzieckim.
Zjednoczone strachem przed komunizmem, niektóre państwa Europy Zachodniej wkraczają na drogę współpracy na szczeblu ponadnarodowym, aby zdławić nacjonalizm i wykluczyć ryzyko wojny.
Niestety, w Europie Wschodniej dla wielu ludzi wyzwolenie oznacza zastąpienie tyranii nazistowskiej komunistyczną dyktaturą pod kontrolą sowiecką.
Audio przewodnik:
ODBUDOWA EUROPY
Rok 1945 – Europa leży w ruinach, ludziom brakuje jedzenia, opału i dachu nad głową. Najważniejsze to mieć strategię przetrwania, nadal wydawane są racje żywnościowe, co zaspokaja przynajmniej podstawowe potrzeby. Miliony uchodźców, wygnańców i przesiedleńców poszukują schronienia. Europa jest w znacznym stopniu zdana na pomoc z zewnątrz.
Audio przewodnik:
Określono na nowo granice i przemieszczono siłą całe społeczności. Zachodni sojusznicy zaakceptowali przesunięcie polskich granic na zachód i kontrolę Związku Radzieckiego nad państwami bałtyckimi. Zmiany granic nastąpiły też we Włoszech, w Bułgarii, Rumunii, Czechosłowacji i na Węgrzech. Niemcy i Austrię podzielono na strefy okupacyjne.
ZIMNA WOJNA
W latach 1945–1949 między dawnymi aliantami pojawiają się rozdźwięki we wszystkich kwestiach międzynarodowych – po jednej stronie stają USA, Wielka Brytania i Francja, po drugiej – Związek Radziecki. Zrzucenie bomb atomowych na Japonię w 1945 r. sprawia, że USA stają się nową potęgą światową. W 1949 r. Związek Radziecki, stworzywszy własną bombę atomową, również zyskuje taki status.
Audio przewodnik:
Ponownie ujawniają się ostre różnice ideologiczne między liberalnymi demokracjami Zachodu i wschodnim komunizmem, potęgując prawdopodobieństwo nowej wojny światowej.
Środki z planu Marshalla zaproponowano większości państw na zachodzie i wschodzie Europy, ale Związek Radziecki nakazuje rządom krajów pozostających pod jego wpływami odrzucenie oferty, co przyczynia się do pogłębienia podziału kontynentu. Do czasu zakończenia planu wszystkie objęte nim państwa przekraczają poziom rozwoju gospodarczego sprzed wojny.
Zarówno blok zachodni, jak i blok wschodni są zdecydowane udowodnić wyższość swojego modelu społeczeństwa. Wschód, który funkcjonuje w oparciu o gospodarkę planową i rządy jednej partii, obstaje przy idei, że ideologia komunizmu zajmie miejsce kapitalizmu. Gospodarka i polityka o takich cechach prezentowane są jako jedynie etap przejściowy do bezklasowego i bezpaństwowego społeczeństwa.
ZAPEWNIENIE ZABEZPIECZENIA SPOŁECZNEGO
W latach 50. i 60. następuje znaczna poprawa warunków życia większości ludzi w Europie. Wzrost gospodarczy i wprowadzenie państwa opiekuńczego przynoszą poprawę warunków mieszkaniowych, edukacji, opieki zdrowotnej i usług socjalnych.
W Europie Zachodniej planowanie publiczne rozwija się na równi z odbudową sektora prywatnego. W strefie komunistycznej gospodarka centralnie planowana kontroluje wszystkie zasoby narodowe, dowolnie ingerując w życie codzienne obywateli. Różnice między gospodarką rynkową i państwową są wyraźne.
Audio przewodnik:
Typowym produktem tamtych czasów jest plastikowe krzesło w kształcie litery S, efekt pracy duńskiego projektanta Vernera Pantona. W krajach komunistycznych projektanci też chcieli pokazać, co potrafią – w Niemczech Wschodnich wkrótce zaczęto produkować krzesła w kształcie litery Z.
W europejskich systemach oświatowych zachodzą w tym okresie ogromne zmiany. Finansowanie państwowe zwiększa się na wszystkich szczeblach dzięki kwitnącej gospodarce i państwu opiekuńczemu, co oznacza lepszy dostęp do edukacji dla większej liczby dzieci i młodzieży – edukacja nie jest już wyłącznie zarezerwowana dla uprzywilejowanej mniejszości.
Miasta satelickie i wielkie osiedla są budowane zgodnie z zasadami modernistycznej architektury. Obok węzłów transportowych i ośrodków administracyjnych powstają kilometry identycznych szarych betonowych bloków. Negatywne skutki tak skrajnego funkcjonalizmu i surowego estetycznego ujednolicenia dla życia ludzi i tkanki społecznej wyjdą na jaw dopiero później.
Ten fotel ze stworzonej przez Eastmana kliniki dentystycznej dla dzieci jest przykładem na to, że opieka zdrowotna w przedwojennej Europie była w znacznej mierze uzależniona od hojności prywatnych darczyńców, takich jak amerykański biznesmen George Eastman. W latach 30. XX w. Eastman założył i finansował szereg klinik dentystycznych w Europie, które po wojnie włączono do publicznej służby zdrowia.
Własny samochód, wcześniej zarezerwowany dla bogaczy, obecnie jest w zasięgu ręki coraz większej liczby ludzi i symbolizuje europejski dobrobyt. Jednakże w krajach bloku wschodniego, gdzie produkcja nigdy nie zaspokaja popytu, samochody są towarem luksusowym, czasem będącym przedmiotem wieloletniego oczekiwania na liście klientów. Licencje na modele-ikony, np. włoskiego FIAT-a, sprzedawane są w innych państwach kontynentu.
KAMIENIE MILOWE PIERWSZEJ INTEGRACJI EUROPEJSKIEJ
Kontrola sprawowana przez Związek Radziecki nad Europą Wschodnią i jego siłowa konfrontacja ze Stanami Zjednoczonymi Ameryki po drugiej wojnie światowej dały światu dwa nowe pojęcia – „żelazna kurtyna” i „zimna wojna”. Z amerykańską pomocą poprawiają się w Europie Zachodniej warunki umożliwiające ściślejszą współpracę.
Audio przewodnik:
W Europie Zachodniej rośnie nadzieja na zjednoczenie Europy, gdyż czuje się ona zamknięta w coraz silniejszym potrzasku między dwoma supermocarstwami. Powoli idea kontynentu jako „trzeciej siły” toruje drogę ściślejszej współpracy ponadgranicznej.
Aby powstały „Stany Zjednoczone Europy”, potrzebne są takie rzeczy, jak paszport i wspólna waluta. Jeszcze w latach 40. niezależne stowarzyszenie pod nazwą Ruch Europejski prowadzi kampanię w tej sprawie, rozpowszechniając specjalnie wydane na tę okoliczność dowody tożsamości i banknoty.
Spójrz na pisownię słowa EUROP na tej sztabce żelaza z 1953 r. Brakuje końcowego „E”, które powinno się tam znaleźć zgodnie z pisownią francuską, a także „A”, które stosuje się w języku niemieckim, niderlandzkim i włoskim. To znamienny przykład kompromisu w obrębie nowej Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali.
PAMIĘĆ O HOLOKAUŚCIE
Pomijanie milczeniem, nieuznawanie, tłumienie: tak podchodzi się do Holokaustu – lub Szoa po hebrajsku – w okresie powojennym.
Narody, usilnie pragnąc odzyskać poczucie własnej wartości, zapominają o poczuciu winy i współudziale w zbrodni, a pielęgnują pamięć jedynie o swoich cierpieniach i ciężkich doświadczeniach. Nowa rzeczywistość zimnej wojny ułatwia ignorowanie błędów z przeszłości.
Dzisiaj jednakże uznanie tych bezprecedensowych zbrodni przeciwko ludzkości jest w centrum dyskusji o europejskiej pamięci.
Audio przewodnik:
Artyści Ritula Fränkel i jej mąż Nicholas Morris tworzą dzieło Josef’s Coat (Płasz Józefa) w 2001 r. Płaszcz należał do ojca Rituli, Josefa Fränkela, który przeżył Holokaust.