Op 24 februari 2022 viel Rusland Oekraïne binnen. Als historisch museum vond het team van het Huis van de Europese Geschiedenis het een duidelijke prioriteit om onmiddellijk te documenteren wat er gebeurde, en om voorwerpen, beelden, geluiden en meningen over de oorlog te verzamelen.
Poster tentoonstelling
De eerste maand van de oorlog viel samen met de installatie van de vierde tijdelijke tentoonstelling van het museum Als muren spreken!. Via onderzoek op sociale media en contact met het Lviv Municipal Art Centre verwierf het Huis van de Europese Geschiedenis de rechten op een serie van vierentwintig krachtige posters voor onze collectie. Twee posters van Oekraïense kunstenaars en één poster van een Poolse ontwerper werden gekozen voor de tentoonstelling Als muren spreken!
De eerste poster, een werk van Zakentiy Horobyov - de artistieke naam van de Oekraïense grafisch ontwerper, typograaf en illustrator Denys Kuzmenko- is een satirisch en tot nadenken stemmend werk dat commentaar geeft op grootheidswaanzin, de zucht naar macht, terwijl het de kijker uitnodigt om na te denken over de rol van het individu in de politiek en de geschiedenis.
Zakentiy Horobyov - grafisch ontwerper, typograaf en illustrator Denys Kuzmenko
De tweede Oekraïense poster is een emotioneel werk gemaakt op 1 maart 2022, tijdens de immense schok van de eerste week van de oorlog, door de kunstenaar Mykhailo Skop, die meestal ondertekent met zijn bijnaam #NEIVANMADE op zijn sociale account. De poster is met de computer getekend, in een techniek die linosnedes imiteert, een medium dat Skop associeert met de directheid van volkskunst.
Door de kunstenaar Mykhailo Skop
Een derde poster die verzameld en tentoongesteld werd, was van Anita Korynek, uit Polen. Het idee erachter is eenvoudig maar boeiend. Een cardiogram verdeelt het oppervlak in twee delen, met het deel boven de lijn in blauw en het deel eronder in geel, de nationale kleuren van Oekraïne. Het ontwerp en de belettering met de woorden серце Європи ("het hart van Europa" in het Oekraïens) drukken het idee uit dat het hart van Europa klopt in solidariteit met Oekraïne.
Door Anita Korynek
Mondelinge getuigenissen
Het Lviv Centrum voor Stadsgeschiedenis bracht een internationaal consortium samen, waaronder het Huis van de Europese Geschiedenis, om interviews af te nemen met mensen die ontheemd waren geraakt door de Russische invasie in Oekraïne en mensen die zich inzetten om hen te steunen in Oekraïne en andere landen. Het project heet "24.02.22, 5 am. Testimonies of War" en heeft als doel om de menselijke dimensie van de oorlog te documenteren. Zoals orale historici en wetenschappers op het gebied van cultureel geheugen hebben aangetoond, veranderen persoonlijke getuigenissen in de loop der tijd aanzienlijk, omdat ze beïnvloed worden door institutioneel gebruik en geformaliseerd worden door herhaling. De kans hier was om een onderzoeksactie te ondersteunen die in Oekraïne begon en om samen te werken met Oekraïense wetenschappers aan een documenteringsinitiatief dat betrekking had op de voortdurende oorlog, om zo een historisch verslag te bewaren van massale menselijke ontheemding, verzet en vrijwilligerswerk, terwijl het nog een doorleefde ervaring was.
Stad Irpin
In samenwerking met de "Ukrainian HUB" in het Europees Parlement in Brussel en de stad Irpin werden dertien originele voorwerpen uit de stad verworven die door het Russische leger werden vernietigd. Sommige van deze voorwerpen zullen tentoongesteld worden in de permanente tentoonstelling op de zesde verdieping in de sectie 'Hoofdpunten van onze tijd', bijvoorbeeld de deur van een auto die vernield werd tijdens een aanval op mensen die de stad probeerden te ontvluchten. De komende rondreizende tentoonstelling "Fake for Real" zal ook een selectie van deze objecten tonen, die laten zien hoe het concept van "nepnieuws" de oorlog in Oekraïne heeft beïnvloed.
In de eerste dagen en weken van de oorlog hielpen vrijwilligers Oekraïense vluchtelingen aan de Roemeens-Oekraïense grens aan voedsel, warmte en onderdak na tientallen uren reizen. De vrijwilligers droegen T-shirts met een welkomstboodschap die ontworpen was door de bekende kunstenaar Dan Perjovschi. Vier van deze T-shirts maken nu deel uit van de collectie van het Huis van de Europese geschiedenis, waaronder een T-shirt dat momenteel tentoongesteld wordt in de afdeling Europa Nu van de permanente tentoonstelling.
Vrijwilligers uit de Republiek Moldavië dragen de T-shirts "Ik ben hier om u te helpen" voor hun hotel in Suceava (Roemenië).
Het geïllustreerde oorlogsdagboek van kunstenares Olga Grebennik was een zeer waardevolle aanwinst voor het museum. In de pagina's documenteert Grebennik in zwart-wit schetsen en fragmenten van het dialoogleven in een kelder in Kharkiv onder een bombardement en haar vlucht uit Oekraïne met haar twee kleine kinderen en de familiehond. Het curatorenteam kwam het dagboek tegen in de eerste Roemeense editie (Grebennik, 2022) en besloot contact op te nemen met de kunstenaar om het origineel te verwerven. Inmiddels is het oorlogsdagboek in nog vijf andere landen gepubliceerd: Italië, Duitsland, Japan, Taiwan en Zuid-Korea.
Olga Grebennik, Oorlogsdagboek. Aangekocht 2022, EU, EP, Huis van de Europese geschiedenis, Brussel.
Voor meer informatie over de Oekraïense verzamelactie, zie het academische artikel Tomorrow's History in the Museum. Het verzamelen van getuigenissen van actuele gebeurtenissen voor het Huis van de Europese Geschiedenis in Cultuur. Samenleving. Economie. Politics - Volume 2 (2022) - Issue 2 - "Musea. Communities, and Society" (open access).